Portret Rodakowskiego to zarówno wizerunek konkretnej osoby, jak i wizja sytuacji historycznej. Twórca nawiązał do ukształtowanej w malarstwie barokowym tradycji przedstawienia wodza siedzącego samotnie w namiocie, na tle pola bitwy. Jego dzieło wykracza jednak daleko poza funkcję reprezentacji wybitnej postaci historycznej, jest to raczej alegoryczna figura bohatera, osamotnionego i znużonego dowódcy przegranej armii, który zdaje się być pogrążony w ponurej refleksji i rozpamiętywać straty.
Postać siedząca ze wspartą na dłoni głową przywołuje także często spotykany w tradycji artystycznej typ przedstawień Melancholii. Był on obecny w sztuce nowożytnej począwszy od słynnego dzieła Albrechta Dürera, przez wizję vita contemplativa Michała Anioła i porenesansowe przypisanie pozy samemu Saturnowi, patronującemu zadumanym melancholijnie myślicielom, uczonym i poetom. Motyw ten znalazł swą kontynuację w romantyzmie: w dziełach Goi, w płótnach Delacroix.
Odwołanie do ikonograficznego typu przedstawienia Melancholii buduje psychologiczny wyraz i nastrój obrazu. Wprowadza doń pojęcie, które w drugiej połowie XIX stulecia, a zwłaszcza u jego schyłku, zdominuje sposób myślenia o narodowej historii - pojęcie nostalgii: stanu przygnębienia wywołanego wspomnieniami przeszłości, a także poczuciem niemożności działania na rzecz zmiany aktualnego stanu rzeczy. Wizerunek wielkiego, lecz przegranego wodza pogrążonego w zadumie na polu bitwy, poddanego nieuchronności fatum, zyskuje w ten sposób romantyczny wymiar, mimo iż powiela barokowy schemat portretu, a pod względem warsztatowym przynależy wciąż do tradycji akademickiej.
Mieczysław Porębski pisał, że "Portret gen. Dembińskiego" jest typowym dziełem epoki przełomu, zawieszonym pomiędzy przeszłością a nowymi zjawiskami w sztuce, w pewnym sensie, zdaniem słynnego historyka sztuki, antycypującym "Stańczyka" Jana Matejki.
Literatura:
-
Anna Król, "Henryk Rodakowski (1823-1894)", Kraków 1994
-
Anna Król, "Henryk Rodakowski (1823-1894): malarstwo i rysunek", Legnica 1998
Autor: Magdalena Wróblewska, grudzień 2010
Henryk Rodakowski, "Portret gen. Dembińskiego", 1852, olej na płótnie, 178 x 139 cm, wł. Muzeum Narodowe w Krakowie