Dzieła Jacka Malczewskiego od przełomu XIX i XX wieku należą do największych rarytasów kolekcjonerskich. Jak kiedyś, tak i współcześnie, obrazy twórcy „Błędnego koła” stanowią trzon najwybitniejszych polskich kolekcji prywatnych. Historia polskiego rynku sztuki w ostatnich trzydziestu latach stale wiąże się z odkrywaniem nieznanych obrazów mistrza i rekordowymi licytacjami prac największego malarza polskiego symbolizmu. W ubiegłych latach w domu aukcyjnym DESA Unicum mieliśmy zaszczyt prezentować tak wybitne i rzadkie dzieła jak „Jasełka” (1888), „Orfeusz i Eurydyka” (1914) czy „Wiosna” (1914). Sensacją okazało się odkrycie w 2021 roku zaginionego „Portretu Stanisława Witkiewicza” (1902), malowanego przez Malczewskiego na tarasie Willi pod Jedlami w Zakopanem.
Odnaleziona na przełomie 2021 i 2022 roku „Rzeczywistość” (1908) to jeden z najwspanialszych obrazów Malczewskiego. Dzieło wielkiej skali i barokowej wręcz kompozycji dotyka najważniejszych tematów, które nurtowały Malczewskiego przez całą twórczość: misji artysty, patriotycznego posłannictwa sztuki czy romantycznych i narodowych mitów. Postać błazna królów Polski, Stańczyka, którą Malczewski antytetycznie zestawił ze swoim autoportretem stawia „Rzeczywistość” w jednym szeregu z wybitnym „Stańczykiem” Jana Matejki (1862, Muzeum Narodowe w Warszawie) i „Stańczykiem” Leona Wyczółkowskiego (1898, Muzeum Narodowe w Krakowie).
Dzisiaj mamy zaszczyt zaprezentować publiczności po raz pierwszy od 1926 roku to wielowątkowe arcydzieło Jacka Malczewskiego, o fenomenalnym dla polskiej kultury znaczeniu.
Agata Szkup
Prezes Zarządu DESA Unicum
olej/płótno, 115 x 209 cm
sygnowany i datowany wzdłuż krawędzi płótna l.g.: 'J Malczewski 1908'
inne historyczne tytuły: Polskie Jasełka, Stańczyk
Obiekt posiada licencję importową państwa UE.
ID: 125617
- własność artysty
- ze zbioru Jana Tadeusza Jarzyny, Lwów (1926)
- kolekcja rodzinna, Polska-Niemcy (od okresu międzywojennego do 2022)
- Jacek Malczewski: Rzeczywistość. Publikacja z okazji odkrycia i publicznej prezentacji obrazu "Rzeczywistość" Jacka Malczewskiego, koncepcja i redakcja Tomasz Dziewicki, Warszawa 2022
- Jacek Malczewski. Powrót, oprac. E. Micke-Broniarek, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2000, s. 26 (wzmiankowany i opisany w kalendarium)
- Agnieszka Ławniczakowa, Jacek Malczewski. Wystawa dzieł z lat 1890-1926, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1990, s. 41 (wzmiankowany i opisany w kalendarium)
- Andrzej Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970, s. 196 (wzmiankowany w kalendarium)
- Adam Heydel, Jacek Malczewski, Człowiek i artysta, Kraków 1933, s. 140 (wzmiankowany jako "Polskie Jasełka")
- Jacek Malczewski. Nakładem Rafała Malczewskiego. Rotograwiury Drukarni Narodowej w Krakowie, Kraków [brak daty], s. nlb. (il., jako "Stańczyk – L'espiègle")
- Jacek Malczewski (album), nakładem Rafała Malczewskiego, brak miejsca i daty wydania, w zbiorach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Radomiu, s. nlb. (il., "jako Stańczyk")
- Katalog orjentacyjny jubileuszowej wystawy Jacka Malczewskiego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, Lwów 1926, nr kat. 121 (jako "Rzeczywistość")
- Katalog wystawy jubileuszowej Jacka Malczewskiego (z 14 tablicami), Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, Lwów 1926, nr kat. 121 (jako "Rzeczywistość")
- Katalog wystawy jubileuszowej Jacka Malczewskiego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, Lwów 1926, nr kat. 121 (jako "Rzeczywistość")
- "Tygodnik Ilustrowany" 1914, nr 3, s. 43 (17 stycznia, il., błędnie tytułowany jako "Goście", poprawny tytuł "Rzeczywistość", s. 45)
- Jacek Malczewski. Dzieła. Serya X. Z przedmową Stanisława Witkiewicza i tekstem Lucyana Rydla i Teofila Lenartowicza, nakładem Salonu Malarzy Polskich, Kraków 1910, s. nlb. (il.) oraz tablica XL (wierszowany komentarz Rydla do obrazu)
- fotografia dzieła autorstwa Amalii Krieger, zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie
- Sprawozdanie Dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie z czynności za rok 1908-1909, Lwów 1908, s. 24 (jako "Rzeczywistość")
- [W.], Echa krakowskie (Kraków 7 czerwca), "Kurier Poznański", 1908, r. III, nr 132, s. 1, 2 (jako "Rzeczywistość")
- Kazimierz Błeszyński, Ze sztuki. Wystawa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, "Nowa Gazeta", 1908, r. III, nr 382, s. 2 (jako "Rzeczywistość")
- Kazimierz Błeszyński, Ze sztuki. Wystawa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, "Nowa Gazeta" 1908, r. III, nr 337, s. 2 (jako (jako "Rzeczywistość")
- [W.], Z wystawy Towarzystwa Sztuk Pięknych, "Nowa Reforma", 1908, r. XXVII, nr 291, s. 1 (jako "Rzeczywistość")
- Katalog wystawy "Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych" w Krakowie. Czerwiec-lipiec 1908, Kraków 1908, s. 12, nr kat. 101 (jako "Rzeczywistość")
- Wystawa jubileuszowa Jacka Malczewskiego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, maj-czerwiec 1926
- Wystawa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, czerwiec-lipiec 1908
„Oto świat cały wokoło – są nawet ptaszki maleńkie na żerdzi płota, co w poprzek przegradza całe płótno, a za nim i przed nim stoi i przesłania go cały tłum ludzi. Cały świat, jako zadanie, zagadnienie być może – któż to zgadnie, co Jacek chciał powiedzieć”.
Kazimierz Błeszyński, Ze sztuki. Wystawa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, „Nowa Gazeta” 1908, R. III, nr 337, s. 2
„Malarzu gramy jasełka!
Każda z nas ma na sukience
U ramion jasne skrzydełka,
Jak niebiescy aniołowie...
A tam — spójrz jeno do wnętrza —
Widzisz/ u żłoba w stajence
Z obręczą złotą na głowie
Usiadła Matka Najświętsza
I Dziecię wzięła na ręce...
Co to? Chyba Trzej Królowie?
Co za jedni? skąd się wzięli?
Starcy dziwni, siwowłosi;
Na ich piersiach mundur stary
Na ramionach strzęp szyneli!
Idą... każdy z nich przynosi
Jezuskowi swoje dary:
Staroświecki krzyż wojskowy,
Serce kute w złotej blasze
I żelaznych pęt okowy...
Brzękiem swoim te kajdany
Zgłuszyły kolendy nasze.
A błazen w dzwonki przybrany,
Co na jasełkowej scenie
Stroić miał ucieszne żarty,
Stanął żałośnie podparty,
Mało, że się nie rozełka...
Skąd mu takie rozrzewnienie!
Co? I ty masz łzę na rzęsie?!
Chciałeś malować jasełka,
A tobie ręka się trzęsie!”.
Jacek Malczewski. Dzieła. Serya X. Z przedmową Stanisława Witkiewicza i tekstem Lucyana Rydla i Teofila Lenartowicza, nakładem Salonu Malarzy Polskich, Kraków 1910, tablica XL
Nieznane arcydzieło
Przez wiele dekad nieznane polskiej publiczność dzieło Jacka Malczewskiego, znane w przedwojennej literaturze jako „Rzeczywistość”, pozostawało ukryte w polsko-niemieckiej kolekcji rodzinnej. Odnalezienie tego obrazu na przełomie 2021 i 2022 roku stanowi istotne wydarzenie w skali polskiej historii sztuki. Praca ta jest bowiem ważnym ogniwem w cyklu najważniejszych symbolistycznych, wielopostaciowych obrazów malarza, w których odnosi się do kwestii powołania artysty, takich jak „Melancholia” czy „Błędne koło”.
Do tego czasu o jego istnieniu zaświadczała czarno-biała fotografia autorstwa Amalii Krieger, krakowskiej fotografki, która na początku XX wieku wykonała zdjęcia dokumentujące obrazy zgromadzone w pracowni Malczewskiego. „Rzeczywistość” wkrótce po namalowaniu, już w 1908 roku, była eksponowana zarówno w krakowskim, jak i lwowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Krytyka artystyczna w tym okresie dostrzegała hermetyczne, symboliczne przesłanie kompozycji, jak również jej artystyczny kunszt:
„Potężną symboliczną wizyą jest obraz ‘Rzeczywistość’, wspaniała kompozycya, w której twórca śmierci Ellenai powrócił do swej umiłowanej idei symbolizowania dziejów Polski porozbiorowej. Widzimy ich tu znowu razem stłoczonych na wielkiem płótnie, przedstawicieli męczeństwa narodu, bojowników o niepodległość z trzech epok dziejowych, siwowłosych starców i mężów w sile wieku i młodzieńców o skostniałem w bólu obliczu, kroczących w jednym szeregu. Naprzeciw nich zasiadł Matejkowski ‘Stańczyk’ z kaduceuszem w ręku i mierzy pełnem głębokiego współczucia spojrzeniem ten zastęp przedstawicieli orężnych porywów narodu, którzy zgubili swą drogę, a z boku wychyla się z ram postać samego twórcy obrazu, skupiona w sobie z wyrazem proroczego jasnowidzenia. Obraz, niesłychanie kolorystyczny, posiada pierwszorzędne zalety malarskie, najświetniejszy rysunek, przedziwną plastykę i ekspresyę, a w technice wszystkie te znamiona wszechstronnego opanowania kunsztu używania farby, jakie cechują pędzel Jacka Malczewskiego”
([W.], Z wystawy Towarzystwa Sztuk Pięknych, „Nowa Reforma” 1908, R. XXVII, nr 291, s. 1).
O znaczeniu tej kompozycji i jej reprezentatywności dla dorobku malarza świadczy fakt, że w 1910 roku obraz został zreprodukowany w albumie dzieł Malczewskiego wydanym nakładem Salonu Malarzy Polskich w Krakowie, gdzie ilustracji towarzyszył wierszowany komentarz autorstwa Lucjana Rydla. W 1914 roku zdjęcie obrazu opublikowano w „Tygodniku Ilustrowanym”, a w 1926 roku dzieło zostało zaprezentowana na wystawie jubileuszowej artysty w lwowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. W albumie zachowanym w zbiorach Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Józefa A. i Andrzeja S. Załuskich w Radomiu wydanym nakładem Rafała Malczewskiego umieszczono reprodukcję obrazu z tytułem „Stańczyk”.
„Rzeczywistość” Jacka Malczewskiego jest obecnie prezentowana publicznie po raz pierwszy od 1926 roku.
„Więc zdarza się często, że patrząc na me płótna, mówię sobie: ‘Nie, nie to być nie może! Tak nie jest… To nie ja malowałem’… I nie wiem w końcu, kto ma słuszność. Czy ci wszyscy, którzy nie spostrzegają tego co widzę, czy ja, który spostrzegam to, czego nikt nie widzi…”.
Jacek Malczewski
Rzeczywistość malarza
W „Rzeczywistości”, podobnie jak w „Melancholii” (1890-94, Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu) wielopostaciowa scena wyłania czy odbija się w umieszczonym w kompozycji podobraziu, jako symptomie właściwego tematu obrazu. Temat ten to ponadzmysłowa i psychiczna rzeczywistość malarza – świat jego inspiracji płynących z romantycznego światopoglądu, głębokiej religijności i patriotycznych mitów. Ich skomplikowanie w „Rzeczywistości” zachęcało pierwszych krytyków obrazu do rozpatrywania go w kategoriach artystycznego uniwersum i wyrażania się o nim jako „świecie całym” (Kazimierz Błeszyński, Ze sztuki. Wystawa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, „Nowa Gazeta” 1908, R. III, nr 337, s. 2).
Skomplikowane przesłanie „Rzeczywistości” bierze się z zaskakującego zestawienia wielorakich porządków symbolicznych i historycznych. Malarz miesza w niej wątki religijne, związane z historią Rzeczpospolitej wraz z motywami z własnego życia codziennego. Splot przeszłości i teraźniejszości charakterystyczny dla ikonografii kluczowych dzieł Malczewskiego stanowi schedę odziedziczoną po malarstwie Matejki. W dziele tego artysty i nauczyciela Malczewskiego wypadki historyczne były poddawane analizie i osądzane przez pryzmat ich wpływu na późniejsze dzieje. W swoich znanych obrazach Matejko tworzył nie tyle wierne realiom epoki przedstawienia, co przede wszystkim historiozoficzne wizje, które budowały wizję dziejowego upadku Polski i stanowiły komentarz do współczesnej sytuacji politycznej kraju.
Historyczna rozpiętość okresów, z których pochodzą bohaterowie „Rzeczywistości”, jest szeroka. W obrębie płótna reprezentantem współczesności jest sam malarz. Pięćdziesięcioczteroletni Malczewski sportretował się w obrazie w czarnej kamizelce i kapeluszu z przyrządami malarskimi. Jego zastygła w ruchu poza z oczami wbitymi w ziemię wynika z nieuchronności rodzącej się malarskiej wizji. Artysta dotyka ręką skraju płótna, przez co podkreśla naoczność artystycznej kreacji, która rozpościera się za jego plecami. Na namalowanym w obrębie płótna podobraziu zresztą, metaforycznie, pojawia się zielona sygnatura malarza.
Antytetycznie, w drugiej partii obrazu umieścił postać Stańczyka w szkarłatnym stroju błazna. Ta postać rodem z historii Polski XVI stulecia w jawny sposób odwołuje się do Matejkowskiej, krytycznej historii dziejów upadku Rzeczpospolitej. Dziewiętnastowieczna, powstańcza historia zniewolonego kraju jest upostaciowiona dzięki trzem starcom w szynelach i mundurach na drugim planie kompozycji. Podejmując w "Rzeczywistości" temat narodowej tradycji, Malczewski prowadzi osobliwy dialog z tradycją malarstwa europejskiego. Dzieło jest bowiem osobistym odczytaniem klasycznego tematu pokłonu pasterzy, których role grają Sybiracy. Malczewski akcję swojej sceny osadził w szopce z nowonarodzonym Chrystusem i Matką Boską, których postaci wyłaniają się z ciemności, zza deski na ostatnim planie kompozycji. Malczewski od wczesnego okresu twórczości („Jasełka", 1888, kolekcja prywatna) parokrotnie malował sceny jasełkowe i wzorem XIX-wiecznych polskich tekstów misteriów bożonarodzeniowych, malowane sceny jasełek aktualizował o wątki narodowe. W porządek religijny, niczym w „Rzeczywistości” wkradała się w nich przeszłość Rzeczpospolitej i teraźniejszość zniewolonego kraju.
Postaciom swojego malarskiego dramatu Malczewski nadał rysy bliskich mu osób. Zachodzi tutaj paralela między Świętą Rodziną a klanem Malczewskich. Twarze aniołów noszą rysy córki artysty, Julii, co potwierdza fizjonomia modelki z wcześniejszej o rok, innej pracy Malczewskiego. Matka Boska i Chrystus to w istocie żona artysty Maria i syn Rafał. Użyte w „Rzeczywistości” wizerunki rodziny artysty nie są zgodne z czasem powstania obrazu. Malczewski cofa się tutaj do dzieciństwa swojej córki i syna, tworząc nie tyle dokument wierny czasowi malowania dzieła, co idealny obraz symbolicznych bohaterów bazujący na postaciach bliskich.
Barokowa kompozycja „Rzeczywistości” paradoksalnie jest pozbawiona dynamiki, a jej akcja jakby zatrzymana w kadrze. Dziesięć namalowanych na płótnie postaci malarz ujął w bezruchu, który jest powodowany presją narodowej historii. Płótno symbolicznie można postrzegać jako dialog lewej strony – ze starcami-przedstawicielami zrywów narodowych oraz prawej – owładniętej mocą Stańczyka. Podobną konstrukcję odnajdziemy w „Hamlecie polskim” (1903, Muzeum Narodowe w Warszawie), którego główny bohater wybiera między Polską młodą i rewolucyjną, a starą, konserwatywną i zniewoloną.
„Rzeczywistość” Malczewskiego jest drugim wielkim dziełem polskiego modernizmu, którego twórca żywo dialoguje ze „Stańczykiem” Matejki. Dziesięć lat wcześniej Leon Wyczółkowski nastrój politycznej beznadziei wyraził w „Stańczyku” (1898, Muzeum Narodowe w Krakowie), przedstawiając błazna zasłaniającego twarz dłonią na tle lalek – Polaków-marionetek. Diagnoza Malczewskiego nie jest jednak tak dekadencka. Choć bohaterowie „Rzeczywistości” biernie trwają i sennie wpatrują się w przestrzeń lub podłoże, Malczewski jest świadkiem pierwszego czynu wyzwoleńczego – anielica na pierwszym planie zrzuca przecież kajdany.
Symbolika "Rzeczywistości" Jacka Malczewskiego
Szpachla i pędzel
Te dwa atrybuty pracy malarza autor szczególnie wyeksponował w obydwu dłoniach swojego autoportretu. Pędzel o długim trzonku przecina krawędź podobrazia. Na szpachli widzimy zieloną plamkę, którą malarz pozostawił jakby od niechcenia, zwracają uwagę widza na realność malarskiego aktu.
Pierścień
Pierścionek z zielonym oczkiem przykuwa uwagę widza na lewej dłoni malarza. Malczewski używał tego rodzaju ozdób, budując ekstrawagancki obraz swojej postaci. W tym przypadku w pierścionek wprawiono zapewne turkus, którego symbolika odnosi się do szczerości, kreatywności i poświęcenia sprawie.
Płótno
Malczewski w lewym skraju kompozycji przedstawił fragment płóciennego podobrazia, na którym tworzy nowe dzieło. W sposób symboliczny to wyobrażone płótno odbija scenę, która dzieje się w obrazie za plecami malarza. Malczewski prowadzi grę z widzem, zadając pytanie: co jest realne, a co jest namalowane? Na tym „wyobrażonym” płótnie umieścił zresztą swoją sygnaturę.
Kajdany
Symbolizują zniewolenie, a w twórczości Malczewskiego zawsze odnoszą się zniewolenia Polski w XIX stuleciu. Podobnie jak grube, skórzane pasy z guzami odnoszą się do presji wywieranej przez zaborców na oblicze życia politycznego. Anielica jednak ma rozkute kajdany – to symbol wiary w przywrócenie Rzeczpospolitej niepodległego bytu.
Anioły
W malarskiej ikonografii Pokłonu Trzech Króli anioły zawsze towarzyszą narodzinom Chrystusa. Twarze dziewczynek-aniołów noszą rysy córki artysty, Julii Malczewskiej. Ubrane w bluzki i sukienki z bufami posiadają również pierzaste skrzydła. Artysta nadał jednak każdemu aniołowi unikalny charakter, zmieniając intensywne barwy strojów i skrzydeł.
Grabie
Grabie są najbardziej enigmatycznym symbolem w obrazie. Dwa anioły trzymają je za trzonek, a ich ząbki widoczne są między głową środkowego żołnierza i trzeciego anioła. Ich uniwersalna symbolika odnosi się do zbierania plonów i pracy rąk ludzkich. Tutaj tworzą wrażenie kieratu, w którym chodzą obydwie dziewczynki. Być może w ten sposób Malczewski komentuje postawę polskiego społeczeństwa, które biernie trwa w państwie rozbiorowym i ciężką, organiczną pracą, buduje swoją przyszłość.
Stańczyk
Malczewski posłużył się postacią nadwornego błazna Jagiellonów – Stańczyka jako archetypem artysty-prześmiewcy, ale i zaangażowanego komentatora społecznego. Malując kubrak i czapkę błazeńską posłużył się intensywną, czystą czerwienią – kraplakiem. Zadumana postać błazna przyjmuje dekoracyjną pozę charakteryzującą się skręceniem ciała. Malczewski cytuje tutaj „Stańczyka” swojego nauczyciela, Jana Matejki, ale też odwołuje się do tzw. „stańczyków”, dominującego, konserwatywnego ugrupowania politycznego w Galicji przełomu wieków.
Kaduceusz
Stańczyk trzyma w dłoni laskę zakończoną dekoracyjną lalką – głową w błazeńskiej czapce. W „Stańczyku” Jana Matejki kaduceusz leży porzucony na dywanie w komnacie wawelskiej, w „Weselu” Wyspiańskiego Stańczyk, który pojawia się na weselu przekazuje swój atrybut Dziennikarzowi. U Malczewskiego symbol narodowej stagnacji Stańczyk pewnie dzierży w ręce na znak swojej władzy.
Kotwica, krzyżyk i serce
Przedmioty te zostały przez Malczewskiego namalowane jako proste, żołnierskie ozdoby z metalu. W istocie są darami, które żołnierze, zamiast złota, mirry i kadzidła, pragną podarować nowonarodzonemu Chrystusowi. Pierwsi komentatorzy obrazu dostrzegali w nich symbole cnót teologalnych: wiary, nadziei i miłości.
Szynele
Rosyjskie płaszcze mundurowe, która noszą bohaterowie wielu obrazów Malczewskiego. Szynele oznaczają polskich powstańców i zesłańców na Sybir i oznaczają narodową katorgę i duchowe uśpienie Polaków. W „Rzeczywistości” – właśnie w tym kontekście – szynel nosi nawet Stańczyk.
Mundur
Malczewski przedstawił swojego znajomego i modela do wielu kompozycji Piotra Hubal-Dobrzańskiego w mundurze doby Księstwa Warszawskiego. Odwołał się do gorącej wiary Polaków na przywrócenie Polsce niepodległości w dobie ponapoleońskiej i przed powstaniem listopadowym. Szynele, w kontraście do tego munduru, symbolizują polityczną beznadzieję doby postyczniowej.
Szopka
Akcja „Rzeczywistości” dzieje się szopce bożonarodzeniowej. Malczewski wzorem XIX-wiecznych tekstów misteriów bożonarodzeniowych stworzył wręcz rodzaj wyreżyserowanego spektaklu jasełkowego, w który oprócz postaci biblijnych grają postaci z narodowej historii, jak również on sam. W nietypowy sposób Matkę Boską i Dzieciątko przedstawił za deską szopy, która biegnie przez całą szerokość płótna w górnej jego partii. To sygnał, że narodziny Chrystusa, centralne wydarzenie dla religii chrześcijańskiej, nie jest głównym tematem obrazu.
Matka Boska i Chrystus
Maria i Jezus zdają się przypatrywać dziwnemu spektaklowi zza deski szopy. Ich rysy Malczewski zapożyczył z postaci swoich bliskich: żony, Marii właśnie i syna Rafała. Rafał w roku w powstania obrazu był już szesnastoletnim chłopcem. Malczewski cofa się do czasu dzieciństwa swoich dzieci, tworząc idealne obrazy „świętej rodziny”.
Wróble
Na desce w szopce przysiadły dwa wróble. Ptaki stanowią tutaj urokliwy element urealniający całe przedstawienie. Są reprezentantami naturalnego porządku, który zostaje tutaj skonfrontowany z porządkiem historii, religii i mitu. Wróble mogą ćwierkać, tak samo jak namalowane przy nich dzwoneczki czapki błazeńskiej mogą wydawać dźwięki – Malczewski odwołuje się już nie tylko do wzroku, lecz również do słuchu widza.