Wykorzystywane w hirudoterapii pijawki nie są przypadkowe. Do zabiegu nadają się wyłącznie specjalnie w tym celu hodowane w izolowanych warunkach laboratoryjnych pijawki medyczne. Pijawki te nie mają nawet najmniejszego kontaktu z otoczeniem zewnętrznym, dzięki czemu są wolne od chorób i bakterii, a terapia z ich udziałem jest bezpieczna dla zdrowia.
Gatunki pijawek wykorzystywanych w Polsce
W przyrodzie istnieje kilkaset gatunków pijawek, jednak w medycynie zastosowanie znalazło jedynie kilkanaście z nich. Do grupy pijawek lekarskich zalicza się wiele różnych gatunków, które są wykorzystywane do leczenia na całym świecie. Inny gatunek cieszy się popularnością w Afryce, a jeszcze inny w Ameryce Północnej czy Azji. W Polsce do terapii najczęściej sięga się po zaliczane do pijawek lekarskich Hirudo medicinalis lub Hirudo verbana. Pijawki Hirudo verbana w odróżnieniu od Hirudo medicinalis nie są objęte ochroną gatunkową, co za tym idzie, ani ich sprzedaż, ani zakup nie wymaga zezwolenia z Ministerstwa Ochrony Środowiska.
Różnice w działaniu pijawek
Jak nietrudno się domyślić, poszczególne gatunki pijawek różnią się pomiędzy sobą nie tylko nazwą, ale też sposobem działania i reakcją wywołaną u pacjenta. Przykładowo w wykorzystywanych w Polsce pijawkach lekarskich Hirudo verbana występuje inhibitor tryptazy, który odpowiada za hamowanie reakcji uczuleniowych, z kolei zarówno pijawki Hirudo verbana, jak i Hirudo medicinalis produkują odpowiedzialną za hamowanie reakcji zapalnej hirustazynę. Ponadto oba te gatunki wywołują reakcje zapalne, a Hirudo verbana dodatkowo reakcje alergiczne.
Hodowla pijawek lekarskich
Dawniej do hirudoterapii wykorzystywano pijawki pozyskiwane ze środowiska naturalnego, które odżywiały się krwią przypadkowych żywicieli, przez co często zakażone były chorobami bakteryjnymi lub wirusowymi. W momencie przystawienia takich pijawek do skóry pacjenta przenosiły one do jego organizmu patogeny, przez co dochodziło nawet do zapalenia mięśnia sercowego czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Obecnie pijawki wykorzystywane do zabiegów pochodzą z hodowli laboratoryjnych, gdzie hodowane są w warunkach izolowanych. Karmione są w sposób kontrolowany, krwią pochodzącą od przebadanych przez weterynarza zwierząt. W laboratoriach EURO-BION stopniowo wdrażana jest też nowa metoda karmienia preparatem krwiozastępczym HirudoCibum.
Niestety nadal w sprzedaży dostępne są pijawki lekarskie pochodzące z nielegalnych połowów ze środowiska naturalnego bądź hodowli w różnych otwartych zbiornikach wodnych, gdzie nie da się kontrolować ich żerowania. Pijawki te odżywiają się krwią owadów, ptaków i gryzoni, często chorych lub będących nosicielami świńskiej, lub ptasiej grypy, przez co stanowią potencjalne zagrożenie zakażeń chorobami wirusowymi, bakteryjnymi, pasożytniczymi oraz pochodzenia odzwierzęcego.
Dlatego, by pijawki mogły zostać użyte do hirudoterapii, muszą posiadać świadectwo pochodzenia. Zweryfikowanie go pozwala uniknąć przypadków zachorowań po zabiegu takich jak w przeszłości.
Jak wygląda pijawka lekarska?
Stosowana do terapii pijawka Hirudo verbana osiąga około 1,2 cm długości i średnicę 1 cm, przy czym jej ciało może się kurczyć i wydłużać. Pijawki w hodowli, intensywnie karmione mogą uzyskać długość nawet 0,4 m. Ciało pijawki lekarskiej jest idealnie gładkie i lekko spłaszczone – strona grzbietowa jest wypukła, a brzuszna płaska. Na całej długości podzielone jest okrężnymi bruzdami na regularne pierścienie (jednemu odcinkowi segmentacji wewnętrznej odpowiada pięć pierścieni zewnętrznej). Zazwyczaj strona grzbietowa pijawki ma odcienie zieleni i sześć linii koloru oranżowego, a strona brzuszna ma jednolity seledynowo-oliwkowy kolor, otoczony po obu stronach ciemnym paskiem.
Prowadzący do jamy ustnej otwór gębowy pijawki usytuowany jest w znajdującej się na przednim końcu jej ciała przyssawce. W otworze gębowym umieszczone są promieniście trzy pary szczęk. Każda z nich ma od 60 do 100 mikroskopijnych ostrych ząbków, którymi pijawka potrafi przegryźć skórę na głębokość około 1,5 mm. W każdym z zębów umiejscowiony jest otwór kanału wydzielniczego, za pomocą którego w czasie żerowania do ciała pacjenta przepływają produkowane w gruczołach ślinowych białkowe i śluzowe hirudozwiązki.
Zabieg hirudoterapii
Nie wystarczy zweryfikować pochodzenia pijawek lekarskich, trzeba jeszcze upewnić się, czy osoba wykonująca zabieg hirudoterapii ma kompetencje i wiedzę niezbędną do tego, by przeprowadzić go z zachowaniem wszelkich zasad bezpieczeństwa. W miejscu, gdzie odbywa się leczenie z wykorzystaniem pijawek, powinno być możliwe zachowanie wysokich standardów higienicznych, jak również monitorowanie stanu pacjenta w trakcie terapii.
Należy być też świadom, że pijawka przyłożona jednemu pacjentowi, nie może być ponownie wykorzystana do terapii z udziałem innego pacjenta. Taka pijawka mogłaby przenieść niebezpieczne wirusy takie jak WZW czy HIV.
Jak stosuje się pijawki lecznicze?
Sam zabieg hirudoterapii nie jest bolesny. W momencie przyczepiania się pijawki do skóry odczuwa się lekki dyskomfort – pacjenci uczucie to przyrównują do ukłucia komara. W ślinie pijawek znajdują się substancje znieczulające, które dodatkowo neutralizują ewentualne uczucie bólu.
Do zabiegu jednorazowo wykorzystuje się od 2 do 10 pijawek (w zależności od potrzeb), a każda z nich wysysa 10-15 ml krwi. Co ważne, pijawkę przyczepia się w konkretnym miejscu i nie przemieszcza się jej później po ciele. Tak wczepiona pozostaje na około 1,5 godziny, najczęściej do czasu, gdy sama odpadnie.
Po zakończeniu hirudoterapii ranki przemywa się środkiem dezynfekującym i przykrywa jałowym opatrunkiem. Ślad na skórze i lekka opuchlizna może utrzymywać się do kilku dni.
Pijawki lekarskie uważane są za żywe laboratoria farmakologiczne. Do tej pory wyizolowano z nich ponad 100 bioaktywnych związków organicznych. Terapia z ich udziałem może przynieść wiele korzyści dla zdrowia. Sprawdź i przekonaj się sam.