Nawigacja

Materiały do pobrania

Powstanie Warszawskie. Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego – 1 sierpnia 2023

Instytut Pamięci Narodowej oddaje hołd Powstańcom Warszawskim, uczestnicząc w uroczystościach państwowych i organizując wydarzenia w całej Polsce.

  • Powstanie Warszawskie

Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego jest to polskie święto państwowe, obchodzone od 2010 roku 1 sierpnia w rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Święto zostało ustanowione 9 października 2009 roku z inicjatywy prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego.

Z preambuły ustawy: święto ustanawia się w hołdzie bohaterom Powstania Warszawskiego – tym, którzy w obronie bytu państwowego, z bronią w ręku walczyli o wyzwolenie stolicy, dążyli do odtworzenia instytucji niepodległego Państwa Polskiego, sprzeciwili się okupacji niemieckiej i widmu sowieckiej niewoli zagrażającej następnym pokoleniom Polaków.  

***

Opowiadają o Powstaniu Warszawskim…

Danuta Charkiewicz-Topolska i Stanisław Maciej Kicman

Jako 11-letnia dziewczynka Danuta Charkiewicz mieszkała z rodzicami w Śródmieściu Warszawy. Rodzina Charkiewiczów zdecydowała się wyjść z miasta na początku września 1944 r., trafiła do obozu przejściowego Dulag 121 w Pruszkowie, gdzie została rozdzielona przez Niemców w czasie segregacji.

Danuta Charkiewicz-Topolska, świadek historii .

„Potem nastąpiło już Powstanie. (…) Wszyscy byli bardzo podekscytowani Powstaniem, przynajmniej w moim otoczeniu. Wszyscy wspierali powstańców. Mieliśmy ich niedaleko. Ja znałam przejście na Złotą 8. A ze Złotej 8 do kina Palladium, gdzie mieścił się sztab powstańczy. Zanosiłam im tam suchy prowiant, bo tego mieliśmy pod dostatkiem w domu. Pamiętam, że zaczęli budować barykadę. Przewrócony tramwaj z ul. Marszałkowskiej przeciągnięto na skrzyżowanie ze Złotą i w ten sposób powstawała barykada. (…)

„Wielokrotnie byłam w sztabie w kinie Palladium. Na półpiętrze mieścił się sztab. Było tam kilka maszyn do szycia. Kobiety szyły (…) manekiny do przesuwania przez ul. Marszałkowską celem odwrócenia uwagi Niemców z Ogrodu Saskiego, w momencie zdobywania PAST-y po drugiej stronie Marszałkowskiej. Proszono nas, abyśmy zbierały z Hanią biało-czerwone materiały, bo one z tego szyły opaski – tak dla powstańców, jak i dla tego manekina."

„Któregoś dnia, już pod koniec sierpnia, poszłam po wodę sama (…) Wyszłam na ulicę Złotą i blisko barykady, w oknie naprzeciwko usłyszałam dźwięk fortepianu. Ktoś grał „Warszawiankę”. Pełnym dźwiękiem „Warszawianka” była grana przez kogoś na fortepianie. (…) Byłam niesamowicie wzruszona (…) wiedziałam, że to był jakiś akt rozpaczy tego człowieka, dlatego, że nie było już ludzi na Złotej. Nikt się już nie pokazywał, nikt nie stał w kolejce po wodę. Stałam tam, pamiętam, że zaczęłam płakać. To czerwone niebo nade mną, dym czarny. Wróciłam do piwnicy na Marszałkowską 118 bez wody już. Tak się zaczęła nasza tragedia, bo wtedy zaczęły się bombardowania naszej dzielnicy”.

„Były w tym czasie apele, żeby opuszczać Warszawę. (…) Wyszliśmy. Szliśmy ul. Śniadeckich w kierunku Politechniki. Wiedzieliśmy, że musimy się dostać do Dworca Zachodniego. Przy Politechnice, na placu, obejrzałam się jeszcze w kierunku Warszawy i pamiętam, jak dzisiaj, tę straszliwą łunę i dym nad Warszawą. Nie mogę zapomnieć tego widoku. Doszliśmy do Dworca Zachodniego. O ile pamiętam dobrze, to pojechaliśmy pociągiem do Pruszkowa. (….)  Dotarliśmy do ogromnych hal w Pruszkowie. Tłumy ludzi szły z nami. Wszyscy mieli walizki. My też. Walizka pełna była suchego chleba. Ten chleb właściwie był naszym pożywieniem przez długi czas. Suchy chleb, z którym nie rozstawaliśmy się.

Weszliśmy do hali. Ogromnej hali. Blisko torów kolejowych była ta hala. Na betonie leżało mnóstwo ludzi. Wszyscy zajmowali jakieś swoje miejsca. Myśmy nie mogli znaleźć jakiegoś wolnego miejsca na podłodze, żeby usiąść nawet” (...).

„Czasami mi się wydaje, że to był sen. Potworny sen….”

Posłuchaj – IPNtv Jak straszny sen… – świadectwo Danuty Charkiewicz z Powstania Warszawskiego i wypędzenia

„Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie 1 sierpnia 1944 roku miałem niespełna siedem lat” – tak zaczyna swoją opowieść świadek historii – Stanisław Maciej Kicman, mieszkaniec warszawskiej Woli.

„Tego dnia mama wróciła bardzo wcześnie. Była łączniczką w Biurze Informacji w Komendzie Głównej AK. (…) Około godziny drugiej pukanie do drzwi w umówiony jakiś tam sposób. Przyszła łączniczka po ojca. Szybko się z nami żegnał. Był jak uskrzydlony. Ze skrzynki z węglem wydobył zawiniątko. Okazało się, że był tam ukryty pistolet. W kombinezonie szarym, przepasany pasem, na to założył płaszcz jasny i pożegnał się z nami. Babcia pobiegła, żeby mu jeszcze chleb kupić na drogę do sklepu. Żegnając się z nami, mama płakała. Pyta: –„Krzysiuńku, kiedy się zobaczymy?”
– „No przecież to się zaraz skończy. No myślę, że za tydzień”

Posłuchaj – IPNtv: Nie mogę tego wymazać z pamięci... – Wola Pamięci 1944

***

Straty wśród ludności cywilnej szacowane są od 150 do 200 tys. osób. Przez następne miesiące Niemcy metodycznie rabowali, palili i wysadzali w powietrze kolejne części naszej stolicy. Wycofali się z niej ostatecznie 17 stycznia 1945 roku, umożliwiając wkroczenie do Warszawy oddziałom  podporządkowanego komunistom Wojska Polskiego.

***

►Wydarzenia z udziałem Instytutu Pamięci Narodowej

27 lipca 2023, Warszawa – premiera nowego filmu IPN „Wiara’44”. Po pokazie odbył się panel dyskusyjny, w którym udział wzięli: reżyser i scenarzysta – Korek Bojanowski, autorka książki „Życie religijne podczas Powstania Warszawskiego” – Marcelina Koprowska, dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN – Adam Hlebowicz oraz ks. Tomasz Trzaska z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN. Rozmowę prowadził redaktor Jan Pospieszalski. (Kino Muranów). Od 1 sierpnia 2023 r. od godz. 17.00 film będzie ogólnodostęony na kanale IPNtv.

CENTRALA i ODDZIAŁ IPN W WARSZAWIE

***

► Powstanie Warszawskie – lista publikacji IPN, materiałów naukowych, popularnonaukowych, multimedialnych, fotografie oraz świadectwa

► Powstanie Warszawskie (artykuły, audio/wideo w portalu przystanekhistoria.pl)

https://przystanekhistoria.pl/dokumenty/szablonyimg/166-Logo_Przystanek-Historia_shared.png

► Artykuły o Powstaniu Warszawskim

► Wydawnictwa IPN

► Wywiady

► Do pobrania

Z serii „Patroni naszych ulic”

Z serii: „Bohaterowie Niepodległej”

pamięć.pl

Maciej Korkuć, Walcząca Rzeczpospolita 1939–1945 Książka ukazała się także w językach: angielskim, niemieckim, francuskim, rosyjskim, ukraińskim i włoskim.

Polacy to nasi przyjaciele. Węgrzy i Powstanie Warszawskie 1944

► Opowiedziane.pl

Powstanie Warszawskie – playlista

  • Barbara Borysiuk – warszawianka, handlarka z bazaru Różyckiego, świadek represji niemieckich wobec ludności żydowskiej.
  • Janusz Brochwicz-Lewiński – żołnierz września 1939 r. i ZWZ-AK, uczestnik Powstania Warszawskiego w Batalionie „Parasol”, generał dywizji rezerwy WP.
  • Mirosław Bzdyra – Syn warszawskiego strażaka wspierającego Żydów w getcie, podoficer Milicji Obywatelskiej, społecznik, wiceprzewodniczący Komitetu Założycielskiego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej.
  • Lech Charewicz – Dziecko warszawskiego Powiśla. Przeżył w stolicy wrzesień 1939 r., okupację i Powstanie Warszawskie. Zasłużony warszawski fotografik. Przez siedemdziesiąt lat ze swoim aparatem towarzyszył  ważnym wydarzeniom miasta. Jako fotograf z polskimi wspinaczami zjechał góry świata.
  • Barbara Gancarczyk - Major rezerwy Wojska Polskiego, inżynier architekt, w Powstaniu Warszawskim sanitariuszka harcerskiego batalionu „Wigry” AK, odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za bohaterskie pozostanie z rannymi na Starówce po wyjściu wojska. W kwietniu tego roku Pani Barbara ukończyła sto lat. Jej wcześniejsze relacje nagrane przez Muzeum Powstania Warszawskiego zostały wykorzystane w wyprodukowanym przez IPN filmie „Wiara’44”.
  • Jerzy Gliszczyński – Lekarz, warszawiak, świadek Powstania Warszawskiego, więzień obozu Dulag 121.
  • Bogusław Kamola – Harcerz Szarych Szeregów, Powstaniec Warszawski.
  • Janina Kozłowska – Lekarz pediatra, jako dziecko przeżyła Powstanie Warszawskie i pobyt w niemieckim obozie Dulag 121.
  • Zofia Książek-Bergułowa – aktorka, poetka, łączniczka AK.
  • Krzysztof Lubicz-Szydłowski – Major rezerwy WP, harcerz „Szarych Szeregów” i żołnierz ZWZ-AK w Okręgu Warszawa, uczestnik Powstania Warszawskiego, jeniec stalagu, po ucieczce z obozu żołnierz 1. Dywizji Pancernej w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.
  • Wiesława Łapacz – Organizatorka pomocy dla żydowskiego chłopca, świadek Powstania Warszawskiego, więźniarka niemieckiego obozu Dulag 121.
  • Zofia Majewska – świadek Rzezi Woli, więźniarka obozu koncentracyjnego Auschwitz oraz Bergen-Belsen.
  • Jan Podhorski – generał brygady rezerwy WP, harcerz, ochotnik w wojnie obronnej 1939 r., żołnierz Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy i NSZ, powstaniec warszawski, leśnik.
  • Danuta Rossman – Harcerka, ochotniczka służby sanitarnej w 1939 r., konspiratorka Szarych Szeregów, uczestniczka Powstania Warszawskiego.
  • Maria Danuta Skorupińska – Uczestniczka Powstania Warszawskiego, pielęgniarka.
  • Zenona Suwińska – jako dziecko przeżyła Powstanie Warszawskie
  • Andrzej Tomasz Szymański – bratanek płk. kawalerii Lucjana Szymańskiego
  • Henryk Troszczyński – porucznik rezerwy WP, żołnierz AK, przymusowy robotnik III Rzeszy, powstaniec warszawski, żołnierz LWP.

► Świadectwa

Projekt „Wola Pamięci 1944” – 5 sierpnia 2012

  • Wywiad z dr Marią Wardzyńską - Wola Pamięci 1944 – Biuro Edukacji Publicznej IPN w ramach projektu "Wola Pamięci 1944" zbiera relacje, świadectwa, dokumenty oraz zdjęcia dotyczące dokonanej przez Niemców eksterminacji ludności cywilnej w sierpniu 1944 roku na warszawskiej Woli. W związku z siedemdziesiątą rocznicą tych tragicznych wydarzeń prezentujemy rozmowę z historykiem IPN dr Marią Wardzyńską, która w swojej pracy naukowej zajmuje się m. in. tematem tzw. Rzezi Woli.
  • Niemiecka okupacja Warszawy we wspomnieniach Hanny Woźniak – Projekt „Świadkowie Historii”: posłuchaj Hanny Woźniak, która pamięta dobrze czasy okupacji, łapanek, powstania warszawskiego, piwnicę przy Świętojerskiej, gdzie razem z bliskimi ukrywała się niemal do końca powstania. I pamięta wypędzenie ostatnich cywilów ze zrujnowanej stolicy do obozu przejściowego w Pruszkowie.
  • II wojna światowa we wspomnieniach Alicji Jezierskiej – Projekt „Świadkowie Historii”: posłuchaj Alicji Jezierskiej, która opowiada o masowych zbrodniach dokonywanych przez Niemców na Polakach podczas II wojny światowej na terenie Generalnego Gubernatorstwa (m.in. masakra wawerska, Powstanie Warszawskie).

►Fotografie z Powstania Warszawskiego

  • Fotografie z Powstania Warszawskiego – Zdjęcia czarno-białe zostały poddane kunsztownemu procesowi koloryzacji dokonanemu przez Mikołaja Kaczmarka. Zaprezentowane fotografie pochodzą ze zbiorów m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Polskiej Agencji Prasowej, Ośrodka KARTA i kolekcji prywatnych i zostały pokazane na wystawie „Powstanie Warszawskie 1944. Bitwa o Polskę” przygotowanej przez Biuro Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej.
  • Zdjęcia z Powstania Warszawskiego z zasobu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej 
  • Kolekcja zdjęć Henryka Śmigacza - Henryk Śmigacz: Fotograf ginącej Warszawy - Henryk Śmigacz stworzył fotograficzną kronikę życia warszawiaków pod okupacją niemiecką. Jest autorem m.in. zdjęć płonącego Zamku Królewskiego oraz archikatedry św. Jana Chrzciciela tuż po bombardowaniu we wrześniu 1939 r. W czasie Powstania Warszawskiego Henryk Śmigacz był jednym z fotoreporterów Delegatury Rządu na Kraj. Zdjęcia z tego okresu przedstawiają zgliszcza gmachów i kamienic warszawskiego Śródmieścia. Fotografie powstańcze Henryka Śmigacza stanowią jedynie niewielką (82 szt.) część, która ocalała z około 2 tys. negatywów, jakie fotograf ukrył w piwnicy swojego mieszkania i fotograficznego atelier przy ul. Złotej 24 przed kapitulacją i opuszczeniem Warszawy.

► IPNtv

[ZWIASTUN] Wiara`44 – film dokumentalny  

Dyskusja poświęcona eksodusowi ludności cywilnej w okresie Powstania Warszawskiego. W dyskusji udział wzięli: Maria Zima-Marjańska, autorka – Instytut Pamięci Narodowej, Małgorzata Bojanowska – Muzeum Dulag 121 w Pruszkowie, dr Agnieszka Praga – Instytut Pamięci Narodowej, prof. Wiesław Jan Wysocki – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

O trudnej historii II wojny światowej rozmawiają: dr Marcin Owsiński (kierownik Działu Naukowego Muzeum Stutthof w Sztutowie) oraz dr Daniel Czerwiński z Oddziału IPN w Gdańsku.

Więcej: Płyta: Dziesięć kroków. Memoriał Warszawski 1944 – do pobrania książeczka z tekstami utworów

do góry