Storczyki – klejnoty pienińskich łąk

Pieniński Park Narodowy powstał 1 czerwca 1932 r. jako pierwszy park narodowy w Polsce
i całych Karpatach, stąd w tym roku przypada 90. rocznica jego utworzenia. Wraz ze Słowackim Rezerwatem Przyrody w Pieninach (utworzonym 12 lipca 1932 r.) stał się pierwszym transgranicznym obszarem chronionym w Europie, a drugim na świecie po Międzynarodowym Parku Pokoju Waterton-Glacier założonym rok wcześniej w Ameryce Północnej.
Pieniny są regionem absolutnie wyjątkowym w skali nie tylko kraju, ale i świata, a obszar chroniony obejmuje ich najatrakcyjniejszą pod względem przyrodniczym i krajobrazowym część. Jest to jeden z najmniejszych parków narodowych w Polsce, jednocześnie cieszący się ogromną popularnością wśród turystów (w 2021 r. odwiedziło go ok. 1 mln osób). Pasmo charakteryzuje się niezwykłym bogactwem warunków środowiska (m. in. wapienne podłoże, duże zróżnicowanie geomorfologiczne i mikroklimatyczne, niewielka wysokość) co przekłada się na rozmaitość siedlisk przyrodniczych. Tę różnorodność ubogaca również wielowiekowa rolnicza działalność człowieka na tym terenie. Zmniejszaniu ulegały powierzchnie leśne, a w ich miejscu w wyniku regularnego koszenia powstawały wyjątkowo bogate zbiorowiska łąkowe.
Pienińskie łąki to unikalna kompozycja z wieloma cennymi i rzadkimi gatunkami, cechująca się także wysokimi walorami estetycznymi. Wśród roślin kwiatowych na szczególną uwagę zasługują storczyki, których spora grupa związana jest właśnie z łąkami – dzięki swoim kwiatom, często o fantazyjnych płatkach i intensywnych barwach nadają im malowniczego wyglądu. Okres kwitnienia storczyków łąkowych w Pienińskim Parku Narodowym trwa od początku maja do końca lipca, a wytworzone nasiona są bardzo małe i pozbawione substancji zapasowych. Do wykiełkowania oraz rozpoczęcia wzrostu potrzebują grzybów, które ułatwiają im pobór wody i substancji mineralnych. Na późniejszym etapie rozwoju większość storczyków jest już samowystarczalna.
Storczykowate to jedna z najliczniejszych w gatunki rodzin roślin wyższych. Rosną na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, a ich największe bogactwo skupia się w tropikach. Im dalej na północ, tym mnogość gatunków i obfitość maleje. Bardzo ciekawym zjawiskiem u tej grupy roślin jest sposób wabienia owadów zapylających. Często stosują swoiste „oszustwo” wydzielając zapach podobny do feromonów owadów lub upodabniają się do kwiatów oferujących „nagrodę” za zapylenie, w rzeczywistości nie dając nic w zamian. W strefie tropikalnej bardzo często ich kwiaty są specyficznymi pułapkami dla owadów, które mogą się z nich wydostać dopiero po zapyleniu.
Storczyki posiadają bardzo wąskie wymagania siedliskowe. Sprzymierzeńcem tych roślin jest gospodarka rolna, w której stosuje się jednokrotne, późne koszenie wraz ze zbiorem siana oraz słabe nawożenie. Stąd największym dla nich zagrożeniem jest zmiana tradycyjnego użytkowania. Nie służy im zarówno jego intensyfikacja, np. przez zwiększenie nawożenia i wielokrotne koszenie łąk, jak i zaniechania prowadzące do zarastania polan. Niekorzystnie na kondycję storczyków wpływa również wprowadzanie wypasu zamiast koszenia a także zmiany stosunków wodnych (osuszanie siedlisk). Na terenie Parku sporadycznie narażone są na deptanie i zrywanie przez turystów.

Poniżej mały przegląd gatunków storczyków rosnących w PPN:

Poniższe trzy zdjęcia to storczyki męski (Orchis mascula). fot. E. Zając

Poniższe trzy zdjęcia to storczyki samcze (Anacamptis morio). fot. E. Zając

Opracowanie oraz zdjęcia: mgr Ewelina Zając i mgr Iwona Wróbel.

---

Ewelina Zając, mgr ochrony środowiska. Pracuje w Pienińskim Parku Narodowym od 2003 r., zajmując się m. in. monitoringiem przyrody nieożywionej oraz zagadnieniami związanymi z zagospodarowaniem przestrzennym i ochroną krajobrazu.
Iwona Wróbel, mgr biologii. Pracuje w Pienińskim Parku Narodowym od 1991 roku. Przez 20 lat zajmowała się czynną ochroną roślin, ekosystemów łąkowych, pastwiskowych i murawowych, a od 2011 roku pełni funkcję zastępcy dyrektora.

---

Recenzja: zespół Nauki dla Przyrody