Traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris)

Gromada: Płazy

Rząd: Płazy ogoniaste

Rodzina: salamandrowate (Salamandridae)

Traszka zwyczajna należy do najpospolitszych płazów w Polsce. Mimo to, wcale nie tak łatwo ją zaobserwować. Choć większość życia spędza na lądzie, to jednak uaktywnia się głównie nocą i właśnie wtedy wędruje w poszukiwaniu pożywienia. W dzień bywa aktywna w okresie od marca do czerwca, gdy trwają jej gody. Można wtedy spotkać osobniki pływające w zbiornikach wodnych, które są zajęte rozmnażaniem. Nie są więc płochliwe i są łatwe do zaobserwowania.

Wygląd

Traszka zwyczajna nie jest duża. Długość ciała samicy waha się od 4 do 10 cm, natomiast samce, inaczej niż ma to miejsce u innych traszek w Europie Środkowej, są zazwyczaj nieco od nich większe i osiągają od 4 do 11 cm. Masa ciała dochodzi do około 5 g. Ciało traszki jest delikatne i słabo umięśnione. Jej głowa jest mała, wąska i wysklepiona, zaś na grzbiecie występują trzy, podłużne, płytkie bruzdy. Oczy ma natomiast małe z okrągłymi źrenicami oraz złocistymi tęczówkami. Ciało traszki jest smukłe, cylindryczne i wydłużone. Przez środek grzbietu u obu płci biegnie wzdłuż ciała niski fałd skórny. Kończyny traszki są drobne i cienkie z palcami bez błon pływnych oraz modzeli.

Ogon traszki, podczas życia na lądzie, jest słabo spłaszczony z boku. Skóra grzbietu oraz boków jest szorstka u samicy, a u samca gładka. Jeśli chodzi o ubarwienie, to poza okresem godowym, grzbiet oraz boki ciała są ciemnobrązowe, przy czym u samicy jest ono jaśniejsze i bardziej jednolite, niż u samca. Spód ciała traszki zwyczajnej jest jasnokremowy z nieregularnym, ciemnym plamkowaniem oraz środkowym pasem, który u samca jest czerwony, zaś u samicy pomarańczowy. Przy tak niepozornym, brązowym ubarwieniu, wędrujące po lądzie traszki można bardzo łatwo pomylić z jaszczurkami. Traszki są jednak oczywiście płazami, a to oznacza, że nie mają żadnych łusek, które są obecne u gadów, takich jak jaszczurki.

W okresie godowym u samca traszki wykształca się szata godowa, w skład której wchodzi duży, karbowany grzebień, ciągnący się wzdłuż grzbietu i ogona. Nie jest jedna tak imponujący jak u traszki grzebieniastej i nie ma przerwy u nasady ogona. Wargi kloakalne w tym czasie nabrzmiewają, natomiast na tylnych pojawiają się płatki skóry, które przypominają błony pławne. Dodatkowo zmienia się też ubarwienie samca. Spód przybiera żółtą barwę, natomiast całe jego ciało pokrywa się plamami, które na brzuchu są zwykle czarne, natomiast te po bokach ciała i na grzbiecie są ciemne oraz srebrzystobłękitne. Nie tylko samce przybierają szatę godową. U samicy też pojawia się grzebień, a jej ubarwienie jest bardziej jaskrawe niż poza godami, ale jej szata nie jest jednak tak wyrazista, jak u samca.

Gdzie ją można spotkać?

Traszka zwyczajna ma bardzo szeroki zasięg występowania i jest obecna w dużej części Europy. Na zachód sięga do Irlandii i Wysp Brytyjskich, na północy dociera do południowej i środkowej części Norwegii i Szwecji, natomiast na wschodzie jest obecna m.in. w krajach nadbałtyckich, Białorusi, Ukrainie i sporej części Rosji. Południowa granica jej występowania przechodzi zaś przez środkową Francję, Włochy i północną część Półwyspu Bałkańskiego. Kilka podgatunków traszki zwyczajnej występujących m.in. na południu Półwyspu Bałkańskiego czy w Turcji zostało podniesionych do rangi odrębnych gatunków.

Jeśli chodzi o Polskę, to traszka zwyczajna występuje niemal na całym jej obszarze. Co więcej, miejscami potrafi być naprawdę bardzo liczna. W Stawianach (woj. Świętokrzyskie) i w Tłumaczowie (ziemia Kłodzka) znaleziono populacje liczące nawet kilkaset osobników. Jedynie w górach jest rzadka lub nawet bardzo rzadka (np. w Bieszczadach). W Tatrach występuje do wysokości 1100 m n.p.m. jednak w ostatnich latach nie notowano jej w wysokogórskich parkach, czyli w Tatrzańskim i Babiogórskim. Na Pogórzu Karpackim i w niektórych pasmach górskich (np. w Beskidzie Niskim) tworzy mieszańce z traszką karpacką.

Znaleźć ją można głównie w lasach liściastych, iglastych i mieszanych, w tym także w tych, które są suche. Często zapuszcza się też na łąki, do parków, w zarośla, a nawet na pola czy w miejsca zurbanizowane. Traszka zwyczajna jest dość dobrze przystosowana do miejsc przekształconych przez człowieka i często bywa w nich spotykana. W czasie godów przenosi się do rozmaitych zbiorników wodnych. Preferuje wody małe, płytkie, najlepiej niezarybione, chociaż pojawia się też w stawach rybnych i starorzeczach, co oznacza, że potrafi żyć razem z rybami drapieżnymi. Traszka zwyczajna lubi najbardziej zbiorniki wodne z dużą ilością podwodnej roślinności. Zdarza się jednak, że jest znajdowana w kałużach, a nawet w zbiornikach na deszczówkę, gdzie bez trudu się rozmnaża.

Tryb życia

Na lądzie, traszka zwyczajna przebywa mniej więcej od czerwca, czyli już po zakończeniu swych godów. Najbardziej aktywna staje się pod osłoną nocy, natomiast w ciągu dnia chowa się m.in. pod kamieniami, kłodami, w opuszczonych norach gryzoni oraz w ziemnych zagłębieniach wypełnionych mchem. Spotykano ją także w jaskiniach i szczelinach skał. Za dnia pojawia się głównie w czasie deszczowej aury. Na lądzie traszka jest bardzo powolna i niezgrabna, dlatego żywi się głównie dżdżownicami, ślimakami, larwami owadów i innymi bezkręgowcami, które nie poruszają się zbyt szybko. Ze względu na to, że porusza się wolno, nie jest w stanie uciekać przed drapieżnikami. Jej jedynym mechanizmem obronnym jest trująca wydzielina o silnym, nieprzyjemnym zapachu i piekącym smaku, którą wytwarza z gruczołów jadowych na skórze.

Mimo obronnej wydzieliny, traszka znajduje się w menu wielu drapieżników. Polują na nią m.in. łasice, szczury czy zaskrońce, natomiast gdy w czasie godów przebywa w wodzie, atakują ją ptaki wodne, ryby, a nawet niektóre owady wodne (pływaki, larwy ważek, pluskwiaki). Traszka zwyczajna jest bardzo mało ruchliwa i zazwyczaj trzyma się blisko zbiornika wodnego, w którym się przeobraziła. Na jesieni zaczyna sobie szukać miejsca na zimowanie. Zwykle odbywa się to na lądzie w różnych, ziemnych norach i jamach innych zwierząt, ale chętnie też zimuje wśród mchu i ściółki leśnej, pod butwiejącym drewnem, a nawet wchodzi do ludzkich piwnic. Zwykle w jednym miejscu zimuje wiele osobników traszek, czasami w towarzystwie innych płazów.

Okres godowy

Pierwsze traszki wybudzają się z zimowego snu na przełomie lutego i marca, choć dokładny czas jest zależny od pogody i jeśli ta jest niesprzyjająca, to przebudzenie może nastąpić później. Traszka zwyczajna jest jednak dobrze przystosowana do chłodnych warunków i może odbywać gody nawet w wodzie o bardzo niskiej temperaturze (czasami nawet nie przekraczającej 4°C.), co wyraźnie ją odróżnia od reszty naszych płazów. Okres godowy trwa mniej więcej od połowy marca do czerwca. W trakcie jego trwania traszki nie tylko chętniej przebywają w wodzie, ale są też aktywne przez całą dobę, także w ciągu dnia. W tym czasie żywią się głównie wodnymi bezkręgowcami, np. larwami owadów i skorupiakami.

Przed rozpoczęciem godów, traszki wabią się specjalnymi substancjami zapachowymi, które są wydzielane przez gruczoły. Gdy osobniki obu płci znajdą się już obok siebie, samiec próbuje zwrócić na siebie uwagę poprzez wykonanie tańca godowego. Podpływa do samicy, po czym zaczyna machać swoim ogonem. Następnie okrąża ją z różnych stron, po czym staje obok niej. Po zakończeniu tańca, staje tyłem do samicy, odsuwa się od niej kawałek, unosi swój ogon i z znajdującej się pod nim kloaki wydala spermatofor, czyli pakiet zlepionych ze sobą plemników. Samica podpływa do spermatofora i wciąga do zbiornika nasiennego za pomocą warg kloakalnych. Jaja, podczas ich składania, przechodzą przez kloakę tuż przy zbiorniku ze spermą i w ten sposób dochodzi do zapłodnienia.

Składanie jaj następuje od końca marca do końca czerwca. Samica umieszcza je pojedynczo lub w niewielkich grupkach na liściach podwodnych roślin. Jaja są owalne i brązowe, zaś od góry są ciemniejsze niż od dołu. W sumie jedna samica może złożyć od 60 do nawet 300 jaj, przy czym w ciągu dnia składa od 3 do 7 jaj. Jeżeli samicy zabraknie nasienia samca do zapłodnienia kolejnych jaj, może łatwo przystąpić do kolejnych godów. U traszek występuje kanibalizm w formie oofagii czyli pożerania jaj przedstawicieli swojego gatunku. Zazwyczaj to samicom zdarza się zjadać jaja innych traszek zwyczajnych, ponieważ to właśnie one przybywają najczęściej w ich pobliżu.

Larwy traszek wylęgają się z jaj po około 7-14 dniach. Mierzą wtedy od 6 do 8 mm, jednak szybko rosną i pod koniec swojego rozwoju, czyli po ok. trzech miesiącach, osiągają od 3 do 4 cm. Ciało larwy traszki jest żółtozielone, zaś na bokach i grzbiecie ciała biegną ciemne pasy, które uwidaczniają się po 7-8 dniach od wyklucia. Świeżo wyklute larwy żywią się endogennym zapasem składników odżywczych w żółtku, natomiast później stają się drapieżne i polują na m.in. na małe skorupiaki, mięczaki i owady (zwłaszcza larwy jętek i ochotek). Larwy traszek są bardzo żarłoczne, ale muszą uważać, aby same nie padły łupem drapieżników, zwłaszcza ryb i dużych, drapieżnych owadów. Jeśli uda im się przetrwać, to w czerwcu lub w lipcu przeobrażają się w dorosłe osobniki. Dorosłe traszki osiągają dojrzałość płciową po pierwszym lub drugim zimowaniu. W sumie traszki mogą żyć od 3 do nawet 14 lat.

Ochrona

Chociaż traszka zwyczajna należy do pospolitych gatunków, to jej liczebność może spadać w miejscach, gdzie dochodzi do zaniku miejsc, w których się rozmnaża. Tak się stało np. w Niecce Nadnidziańskiej i przylegającym do niej fragmencie doliny Wisły, gdzie zanotowano prawie 50 procentowy spadek liczby lokalnych populacji w ostatnim ćwierćwieczu. Małe zbiorniki wodne niestety zanikają, ponieważ często są zasypywane (np. śmieciami) lub za sprawą melioracji czy obniżania poziomu wód gruntowych.

Traszka zwyczajna jest objęta w Polsce ochroną częściową. Dodatkowo, jest wpisana na Czerwoną Listę IUCN z kategorią LC, która oznacza gatunek najmniejszej troski. Wymieniono ją także w III załączniku Konwencji Berneńskiej, który jednak nie jest tak restrykcyjny, jak II załącznik, w którym znalazła się chociażby jej kuzynka, traszka grzebieniasta.

< Powrót