Od statycznego klasycyzmu do hellenistycznego dynamizmu II Prekursorzy hellenizmu - Mauzoleum w Halikarnasie
Druga połowa IV w. p.n.e. przypada na okres dużych zmian politycznych, zwłaszcza na peryferiach Grecji, gdzie rodziły się nowe, zhellenizowane ośrodki władzy. Przykładem przywódcy, którego nie ograniczała lojalność wobec Grecji, ale zanurzonego w greckiej kulturze jest Mauzolos z Karii, rządzący większa częścią południowo-zachodniej Azji Mniejszej aż do śmierci w 353 r. p.n.e. Mauzoleum w Halikarnasie, grobowiec Mauzolosa został wzniesiony jeszcze za jego życia na polecenie jego żony i siostry Artemizji II.
FOR ENGLISH VERSION PLEASE CLICK HERE
Hipotetyczny schemat elewacji Mauzoleum. Uwidoczniono poszczególne podia, na których umieszczono poszczególne serie rzeźb: Amazonomachię, rzeźby genealogiczne, itd. U szczytu piramida wspierająca rydwan Mauzolosa.
Grób pozostawał w dobrym stanie aż do średniowiecza, kiedy część jego elementów przeznaczono na budowę pobliskiego zamku. Według Pliniusza Mauzoleum liczyło 140,8 m w obwodzie i 45 m wysokości. To niezrównane przedsięwzięcie architektoniczne zostało stworzone przez zespół rzeźbiarzy pod kierunkiem architekta Pyteosa z Priene. Pyteos, wespół z Satyrusem z Paros, zaprojektował sam grób (Stewart, 1991: 180), a ornamenty sporządziła grupa rzeźbiarzy: Skopas (wschodnia ściana), Briaksis (północna ściana), Timoteos (południowa ściana) i Leochares (zachodnia ściana).
O ile przetrwały jedynie fragmenty rzeźb, wiemy, że niższy stopień podium przedstawiał bitwy grecko-perskie; środkowy – stojące figury greckie i perskie; górny zbiory grup łowieckich i ofiarnych (Stewart, 1991: 182). Łącznie przedstawiono ok. 200 figur. Sześćdziesięciocentymetrowy fryz przedstawiający Amazonomachię obiegał podium na wysokości 18 m. Wśród kolumn stały kolosalne portrety 36 członków rodziny Mauzolosa, a na kasetonowym zwieńczeniu kolumnady umieszczono płaskorzeźby wojenne. Na gzymsie stało 56 statuł przedstawiających pędzące lwy, ułożonych przodem w kierunku osi każdej ze ścian. Na szczycie piramidy ustawiono rydwan o wymiarach 6,5 m na 5 m i należy przypuszczać, że przedstawiał on samego Mauzolosa.
Wdowa po Mauzolosie zorganizowała po jego śmierci igrzyska i przedstawienia teatralne, a znaleziona ikonografia lokuje Mauzolosa wśród herosów. (Panofsky, Studia z historii sztuki: 124)
Figury portretów dynastycznych imponują nie tylko rozmiarem, ale także pełnym pewności siebie wyrazem i proporcją. Głowy sugerują swoim kształtem niegreckie pochodzenie, podkreślone przez pogrubione wargi, wąsy, wygięte w górę brwi. Nade wszystko były wyposażone we właściwe herosom rozpuszczone włosy.
Zwierzęta w grupach łowczych oddano z detalem właściwym danemu gatunkowi. Najlepiej zachowane fragmenty należą do fryzu Amazonomachii, którego tematem jest ekspedycja Heraklesa i Tezeusza do Temiskiry.
Umieszczenie piramidy na szczycie Mauzoleum wydaje się bardziej zrozumiałe, gdy weźmiemy pod uwagę to, co unosi. Mauzolos siedzący w czterokonnym rydwanie, znacznie przeskalowany, był prawdopodobnie największym do tej pory przedstawieniem tego typu. To zwieńczenie nadawało całej budowli znaczenia. (Fyfe, 1974: 55).
Autor traktatów o architekturze, budowniczy oraz rzeźbiarz, Pyteos był aktywny zawodowo od połowy IV w. p.n.e. i działał na terenie Azji Mniejszej. Zgodnie ze sprawozdaniem Witruwiusza, był autorem m.in. świątyni Ateny Polias w Priene (Witr. I.1.12). Świątynia ta jest najlepszym źródłem informacji o Pyteosie, ponieważ udział rzeźbiarza w jej budowie nie budzi żadnych wątpliwości. Wyraża ona indywidualność uczonego-artysty, który w swoje projekty włączał elementy tradycji jońskiej.
Pyteos był jednym z autorów Mauzoleum w Halikarnasie (szerzej w rozdziale 8.III). Joński porządek wyraża się najlepiej w formie cokołu grobowca Mauzolosa. Architekt poszukiwał nowych form, których wyraz dają elementy kyme, palmety i woluty kapitelu (Bernhardt, 1992: 408-9).
W przypadku projektu Mauzoleum Pyteos prezentował obsesyjne podejście do regularności, inkorporując 30-centymetrowy moduł, któremu podlegały również proporcje rzeźb. Figury na dolnym podium miały naturalną skalę człowieka (180 cm, 6 modułów), podczas gdy te umieszczone u szczytu budowli były dwa razy wyższe (ok. 360 cm).
Według Witruwiusza, Pyteos umniejszał wartość porządku doryckiego z powodu jego „wad i dysharmonii”, spowodowanych przez „niewygodne umieszczenie tryglifów”. Zamiast tego rozwijał w Azji Mniejszej styl joński. Zaginiony dziś traktat „Komentarze” wyjaśniał system proporcji świątyni w Priene.
Przypisy
Obrazy: Źródła podane ponizej fotografii
Photo: @highonthehog
- Stewart, A. Greek Sculpture: An Exploration, Volume I: Text, Yale University Press, New Haven, 1991
- Fyfe, T. Hellenistic Architecture, Ares Publishers, Chicago, 1974
- Bernhard, M. L., Sztuka Grecka IV w. p.n.e., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa,1992
- Vitruvius: The Ten Books on Architecture 1.1.12, translated by Morris Hicky Morgan 1914