Ciemierniki (Helleborus) są wyjątkowymi bylinami należącymi do rodziny jaskrowatych, a wyróżnia ich nietypowy termin kwitnienia – od grudnia do nawet czerwca. Rośliny te uprawiane są w ogrodach, nadają się do uprawy przyspieszonej w doniczkach, a nawet do produkcji na kwiaty cięte. Tworzą dekoracyjne kwiaty – pojedyncze, półpełne lub pełne, które mogą być białe, limonkowe, różowe, bordowe, a nawet prawie „czarne”.
Ciemierniki są bylinami o zimozielonych, gładkich, skórzastych liściach (głęboko powcinanych, siecznych lub dłoniasto złożonych) osadzonych na długich ogonkach. Okazałe kwiaty osadzone są na końcach pędów pojedynczo lub po kilka i długo się na nich utrzymują – dzięki czemu rośliny te długo zdobią rabaty.
Ciemierniki. Wymagania
Ciemierniki to rośliny długowieczne. Wymagają gleb żyznych, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym, średnio wilgotnych i głęboko uprawionych. Tworzą krótkie kłącza i długi system korzeniowy. Źle znoszą przesadzanie.
Dobrze rosną w półcieniu. Wymagają miejsc ciepłych, osłoniętych od zimnych, wysuszających wiatrów. Zdarza się, że przemarzają lub wysychają zimą. Wszystkie ciemierniki to rośliny silnie trujące, a ich sok drażni skórę – zaleca się wykonywanie prac pielęgnacyjnych w rękawiczkach.
W uprawie najczęściej spotykane są ciemierniki:
● biały (H. niger) – w polskich warunkach klimatycznych jego kwiaty pokazują się już pod koniec listopada, choć gdy jest mroźno kwitnienie jest opóźnione. Rośliny są dosyć niskie, osiągają wysokość ok. 30 cm, kwiaty są duże, białe. Może być wykorzystywany do dekorowania pomieszczeń w okresie bożonarodzeniowym bądź jako element kompozycji świątecznej.
● wschodni (H. orientalis) – w zależności od odmiany rośliny dorastają do wysokości 20-50 cm. Kwiaty mają początkowo kielichowaty kształt, są zwieszone, osadzone ponad liśćmi na grubych szypułach po 1 – 4. Mogą być białe, purpurowe lub liliowe. Pojawiają się zwykle w marcu, kwietniu.
● korsykański (H. argutifolius) – osiąga wysokość do 60 cm, w marcu tworzy kwiaty o oryginalnym, żółtawizielonym zabarwieniu. Liście są ciemnozielone, błyszczące, ze srebrzystymi plamami. Zimą należy go chronić przed intensywnym słońcem i wysuszającym wiatrem.
● ogrodowy (H. x hybridus) – są to mieszańce dorastające do wysokość 50 – 70 cm, kwiaty mogą być różnej barwy – od białych, różowych, przez purpurowe, niebieskie, beżowe, czasem nakrapiane. Pojawiają się od marca do maja.
Spotykane są też mieszańce pochodzące od gatunków H. x ballardiae, H. x ericsmithii, H. x nigercors, H. x glandorfensis.
Odmiany ciemierników
‘Christmas Carol’ jest najczęściej uprawianą na Boże Narodzenie odmianą ciemiernika białego. Wraz z kwiatami osiąga w doniczkach wysokość około 30 cm. Liście są błyszczące, kwiaty duże, białe, wzniesione ponad liście. Kwitnie od listopada do lutego.
Winter™ to grupa odmian wyhodowana przez Thierry’ego Van Paemela z belgijskiej firmy Het Wilgenbroek. Jej przedstawicielki mają duże, skierowane na zewnątrz, wzniesione i wyniesione ponad liście kwiaty. Liście są skórzaste, zimozielone, zdrowe. Rośliny kwitną bardzo obficie od grudnia do marca. Kwiaty lekko zielenieją w miarę starzenia się. Rośliny osiągają wysokość 30–37 cm. Rozmnażane są in vitro. Do grupy tej należą m.in. odmiany:
‘Double Fashion’ – o pełnych, białokremowych kwiatach,
‘Candy Love’ – o pojedynczych, pastelowych, różowawych lub żółtawych kwiatach,
‘Snow Love’ – o białokremowych kwiatach, ‘Emma’ – kwitnąca kremowo-różowo.
Wybór z firmy Heuger Gartenbaubetriebe
Bardzo duży wybór odmian oferuje firma Heuger Gartenbaubetriebe (pod marką handlową Helleborus Gold Collection® – HGC®). Wśród nich ciemierniki (ich hodowcą jest Josef Heuger), podzielone są na trzy grupy:
- Christmas Rose to odmiany pochodzące od ciemiernika białego, mają białe kwiaty i zakwitają najwcześniej – już w listopadzie, np. HGC® White Christmas – o białych, lekko zazielenionych kwiatach, kwiaty białe, lekko zieleniejące, HGC® Diva i HGC® Jesko – o dużych, czysto białych kwiatach, HGC® Jacob – o kwiatach białych, zieleniejących i różowiejących w niższej temperaturze
- Spring Promise to odmiany pochodzące od ciemiernika wschodniego i innych gatunków, bardzo zróżnicowane kolorystycznie, większość z nich zakwita wczesną wiosną, ale np. odmiana HGC® SP Elly o pełnych, ciemnoróżowych kwiatach zakwita już w grudniu
Grupa Snow Roses to mieszańce o dużych kwiatach, w odcieniach białego i różowego. Niektóre z nich zakwitają już w grudniu, np. HGC® Monte Christo® – o kremowych, lekko różowiejących kwiatach; HGC® Pink Frost – o kwiatach różowych z jaśniejszymi przebarwieniami; HGC® Pink Frost® – o kwiatach jasnoróżowych, HGC® Cinnamon Snow® – o kremowobeżowych kwiatach z czerwonawymi przebarwieniami. Grupa Ice N’Roses to odmiany powstałe ze skrzyżowania H. x ericsmithii i H. x hybrida, a nowy gatunek został nazwany H. x glandorfensis, są niezwykle wytrzymałe, długowieczne, bardzo zdrowe. Obficie kwitną w nawet słonecznych miejscach, kwitnienie jest obfite. Kwiaty są duże, ponad piętrem liści, w atrakcyjnych kolorach – od głębokiej czerwieni (barwa ta jest trwała), przez róż do bieli.
Odmiany dwubarwne
Są też odmiany dwubarwne. W grupie tej można znaleźć m.in. odmiany HGC® Ice N’Roses® Early Rose – kwitnąca już od listopada (do kwietnia), o ciemnoróżowych kwiatach z jaśniejszymi przebarwieniami, HGC® Ice N’Roses® Red – o bordowych kwiatach, pojawiających się od grudnia do wiosny, HGC® Ice N’Roses® Merlot – o ciemnobordowych kwiatach i limonkowych pręcikach, HGC® Ice N’Roses® Carlotta – o jasnoróżowych kwiatach z ciemniejszymi obrzeżeniami płatków, HGC® Ice N’Roses® Rosado – kwitnąca od stycznia, kwiaty zmieniają barwę w trakcie rozwoju – od białych, do ciemnoróżowych.
Na polskim rynku dostępna jest też odmiana ‘Advent Star’ ciemiernika białego, która tworzy białe, bardzo liczne kwiaty wyniesione ponad liście, oraz charakteryzuje się zwartym pokrojem.
Warto również zwrócić uwagę na odmianę Winterbells®, która kwitnie wcześnie i bardzo długo – nawet przez siedem miesięcy. Rośliny te są ponadto tolerancyjne wobec wyższej temperatury powietrza.
Zasady produkcji
Materiał wyjściowy do produkcji ciemierników w doniczkach najlepiej nabyć w firmach specjalistycznych, bo będzie zdrowy. Należy też pamiętać, że wiele odmian jest prawnie chronionych i nie można ich rozmnażać we własnym zakresie.
Termin rozpoczęcia produkcji ciemierników zakwitających w pierwszym roku uprawy zależy od wielkości nabywanego materiału wyjściowego, a także od odmiany i czasu kwitnienia. Rośliny z palet przesadza się do doniczek o średnicy 13–14 cm (ale można je uprawiać zarówno w mniejszych, jak i w większych), zwykle w marcu–kwietniu, i ustawia w chłodnej szklarni lub w tunelu foliowym. Od połowy maja można je wystawiać na kontenerownię, pod cieniówką, ale trzeba pamiętać o tym, że temperatura uprawy nie powinna spadać poniżej 10°C.
Większość odmian powinna być sadzona płytko, choć zdarzają się wyjątki. Ciemierniki ukorzeniają się lepiej, gdy temperatura nie przekracza 27°C. Korzenie ciemierników są wrażliwe na światło, doniczki nie powinny go przepuszczać, a rośliny nie powinny być narażone na bezpośrednie nasłonecznienie.
W lecie ciemierniki przechodzą krótki, około 5-tygodniowy okres spoczynku. W tym czasie nie pojawiają się nowe liście. Należy wówczas zaprzestać dokarmiania roślin lub znacznie je ograniczyć. W tym okresie rośliny powinny być cieniowane.
Ciemiernik biały ma niewielkie wymagania termiczne, rośnie dobrze już w temperaturze 12–16°C. Pąki kwiatowe formują się zwykle we wrześniu, gdy dzień się skraca i temperatura spada poniżej 17°C. Większość uprawianych obecnie odmian nie wymaga chłodzenia do przerwania spoczynku i pobudzenia kwitnienia.
Ciemierniki w doniczkach stosowane do dekoracji wnętrz po kwitnieniu można posadzić w ogrodzie dopiero wiosną, po ustąpieniu mrozu. Przeniesione bezpośrednio z pomieszczeń do gruntu zimą najczęściej przemarzają.
