Przyglądając się bielikowi, ciężko się dziwić, że nasi przodkowie wybrali go jako symbol naszego kraju – nasze godło. Bielik, choć pod względem systematycznym nie należy do orłów, a do spokrewnionych z nimi orłanów, zadziwia królewskim wyglądem i majestatem. Niewiele osób wie, że tego niesamowitego drapieżnika można spotkać nawet w Warszawie. Szczególnie zimą, gdy wody w jeziorach i mniejszych zbiornikach zamarzają, a kaczki będące pokarmem bielików, w poszukiwaniu pokarmu przenoszą się na otwarte wody Wisły warszawskiej.
W Polsce w XIX i XX bieliki znalazły się na krawędzi wymarcia. Były prześladowane i tępione, poza tym nie służyło im stosowanie w rolnictwie pestycydów. Pestycydy, szczególnie środek DDT, powodowały zaburzenia gospodarki wapniowej w organizmach ptaków, przez co składane przez nie jaja miały zbyt słabe skorupki, by prawidłowo się rozwijać. W latach 90. XX wieku w Polsce lęgowych było 180 – 200 par tych ptaków, jednak dzięki ochronie, obecnie liczebność tego gatunku wzrosła według danych Komitetu Ochrony Orłów do 1000 – 1400 par lęgowych.

Rozpoznawanie
Bielik jest największym z występujących w Polsce ptaków szponiastych, rozpiętość jego skrzydeł wynosi od 190 do 240 cm. W locie charakterystyczne są długie, bardzo szerokie, „palczaste” skrzydła oraz dość krótki, klinowaty ogon. Ptak lata aktywnie, uderzając płytko skrzydłami w długich seriach, a od czasu do czasu przerywa je krótkim ślizgiem. Dorosły bielik jest brązowawy z wyraźnie jaśniejszymi, złotobrązowymi głową i szyją, potężnym żółtym dziobem oraz czysto białym ogonem. Niektóre pokrywy na wierzchu ciała mają jaśniejsze obrzeżenia, przez co grzbiet zwierzęcia jest łuskowany.
Ptaki osiągają w pełni dorosłe ubarwienie, czyli szatę ostateczną, dopiero w 5. roku życia, ale do lęgów mogą przystąpić już w 4. roku. W roku wyjścia z gniazda bielik jest znacznie ciemniejszy, upierzenie jest ciemnobrązowe, na grzbiecie niektóre pokrywy są obrzeżone czarno. Ogon młodocianego bielika jest także ciemnobrązowy, jedynie same centra piór są jaśniejsze, dziób także jest znacznie ciemniejszy niż u dorosłego ptaka, tylko u nasady jest żółty. Przez kolejne lata życia ptak zmienia stopniowo poszczególne pióra, aż uzyska ostateczną szatę.

Rok bielika
Dorosłe bieliki w parach przebywają w swoim terytorium przez cały rok, chociaż zimą mogą przemieszczać się w poszukiwaniu pokarmu. Zajmują stare drzewostany najczęściej w dolinach rzek lub w pobliżu innych zbiorników wodnych, np. jezior czy stawów. Para broni przed innymi bielikami tylko najbliższej okolicy gniazda, ale toleruje inne ptaki na żerowiskach.

Bieliki tokują intensywnie w styczniu i luty. Toki odbywają się w powietrzu i są bardzo widowiskowe. Samiec i samica łączą się w locie szponami i razem opadają, rozłączając się dopiero tuż nad ziemią. Ptaki dodatkowo wydają okrzyki godowe. Jednocześnie para przebudowuje gniazdo. Gniazdo zakładane jest na dużym, starym drzewie i jest bardzo dużą konstrukcją – może mieć do 4 m wysokości i 2,5 m średnicy.

Samica składa 2-3 jaj w marcu i wysiaduje je przez 38 dni. Samiec dokarmia w tym czasie samicę, a czasem, choć niezbyt rzadko, zmienia ją w czasie wysiadywania. Ze względu na to, że samica zaczyna wysiadywać jaja już od momentu złożenia pierwszego z nich, pisklęta wykluwają się asynchronicznie – różnice wieku między poszczególnymi pisklętami mogą wynosić 2-3 dni.

Przez następnych 10-11 tygodni pisklęta pozostają w gnieździe dokarmiane przez rodziców i ochraniane przez nich. Na początku młode pokryte są gęstym, kremowym puchem i są ciągle ogrzewane przez rodziców. W wieku około 3 tygodni zaczyna wyrastać im druga warstwa piór puchowych – ciemnoszarych i od tego momentu mogą pozostawać w gnieździe same. Pióra konturowe wyrastają młodym między czwartym a ósmym tygodniem życia.

Po wyjściu z gniazda pisklęta przez kolejne 5-6 tygodni są dokarmiane przez rodziców a ich rewiru trzymają się aż do września. Przez pierwsze lata życia żyją samotnie, koczując w poszukiwaniu pokarmu.

Bieliki polują przede wszystkim na ryby oraz ptaki wodne – łyski, kaczki, perkozy. Nie gardzą także padliną, przy której można ich czasem obserwować kilka na raz. W czasie polowania bielik kieruje się przede wszystkim wzrokiem. Jego oczy są mniej więcej dwa razy większe niż oczy ludzie, dzięki czemu jego wzrok jest znacznie ostrzejszy niż nasz.

Zarówno łapanie ryb, jak i ptaków wodnych wymaga od bielików dużej wprawy. Ptaki te dość długo uczą się wprawnego polowania, dlatego szczególnie młode ptaki często zbierają się w miejscach, gdzie można łatwo zdobyć pokarm.

Zagrożenia i ochrona
W przeszłości bielik prawie całkowicie wymarł w Polsce ze względu przede wszystkim na prześladowanie go i strzelanie go niego oraz na zatrucie środowiska pestycydami, w tym DDT. Do bielika strzelano, a i teraz czasem też jeszcze się to zdarza, jako do ptaka wyrządzającego szkody w gospodarstwach rybnych. Innym zagrożeniem dla bielików była zbyt intensywna gospodarka leśna i wycinanie starych drzew.

Tym zagrożeniom właściwie udało się już zaradzić – strzelanie do bielików jest zakazane prawnie, nie używa się także więcej DDT w rolnictwie i wprowadzono ochronę strefową gniazd tych ptaków. Ochrona strefowa zabrania prowadzenia gospodarki leśnej przez cały rok w promieniu 200 metrów od znalezionego gniazda, oraz w promieniu 500 metrów od 1 stycznia do 31 lipca. Zapewnia to ptakom utrzymanie miejsca gniazdowego, odpowiednią liczbę starych drzew, a ponadto spokój w czasie odchowu młodych.

Prawdopodobnie dzięki tym trzem rodzajom ochrony możemy obserwować tak znaczny wzrost populacji bielika w kraju. Jednak nadal bielikom zagrażają zatrucia oraz kolizje: najczęściej z napowietrznymi liniami elektrycznymi, ale czasem także z pociągami. W niektórych miejscach nie bez znaczenia jest wzmożony ruch turystyczny. Ważne jest więc branie pod uwagę sąsiedztwa bielików szczególnie przy planowaniu nowych inwestycji infrastrukturalnych

Bibliografia
Cenian Z., Lontkowski J., Mizera T., Wzrost liczebności i ekspansja terytorialna bielika Haliaeetus albicilla jako przykład skutecznej ochrony gatunku. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo Leśnej. R. 8, 2(12), 2006.
Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., (red.): Monitoring ptaków lęgowych . Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. Warszawa, GIOŚ, 2009.
Svensson L., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Multico Oficyna Wydawnicza, 2011.Tomiałojć L., Stawarczyk T.: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław. Wyd. PTPP „pro Natura”, 2003.
Volponi P.: Bielik – Król polskich ptaków. Życie herbowego ptaka Polski w końcu XX wieku. Faenza, Edit Faenza, 1998.