Bratek ogrodowy (fiołek ogrodowy) – uprawa i pielęgnacja

Cynie w ogrodzie – uprawa i pielęgnacja

1 stycznia, 2021

Róże na kwiat cięty – gospodarstwo ogrodnicze Aneta Haba

27 stycznia, 2021

Któż z nas nie zna bratków (Viola x wittrockiana) czyli fiołków ogrodowych, które niekiedy określane są pojęciem macoszki? Są to jedne z najbardziej popularnych kwiatów rabatowych, ale i uprawianych w pojemnikach. Są one pokrewne do fiołka rogatego (Viola cornuta) nazywanego potocznie bratkiem-miniaturką lub bratkiem rogatym o którym piszemy TUTAJ.

Obecnie na rynku jest kilka tysięcy tych niesamowitych roślin o przeróżnych kwiatach, ale warto wiedzieć, że takie bogactwo odmian to nic innego jak zasługa hodowców, którzy je stworzyli na drodze naturalnego krzyżowania.

Bratek ogrodowy nie występuje naturalnie w przyrodzie. Jest wytworem prac hodowlanych prowadzonych przez botaników od XIX wieku. Dokładnie nie wiadomo, jak powstały bratki ogrodowe, ale przypuszcza się, że jest to krzyżówka naturalnie występującego w Europie i Azji fiołka trójbarwnego (Viola tricolor) z fiołkiem żółtym (Viola lutea) oraz fiołkiem ałtajskiego (Viola altaica). Warto również w tym miejscu zaznaczyć, że naturalnie występujący w przyrodzie fiołek trójbarwny, przy licznym występowaniu na polach uprawnych jest zaliczany do chwastów i może wymagać zwalczania. W ogrodach jednak naturalistycznych jest miłym gościem obok innych bratków, gdyż nie dość, że zdobi, to jeszcze traktowany jest jako zioło.

Wśród bratków występuje podział na grupy wczesności. Zwykle dzieli się je na trzy grupy: wczesne, średnio-wczesne i późne, dzięki czemu kwitną od wiosny do jesieni. Najwcześniej kwitną odmiany z grupy hiemalis, vorbote, czy też pirnańskie. Do bratków średnio-wczesnych i późnych zalicza się m.in. bratki z grupy Orchideiflora, Szwajcarskie, Roggli, Orange Sonne, Trimardeau czy też Engelmana. Bogactwo grup i odmian jest tak duże, że wprowadza też wiele trudności w poszukiwaniach konkretnych, dlatego też dla ogrodnika-hobbysty najlepszym rozwiązaniem jest kierowanie się upodobaniami.

Bratki uprawiane w Polsce to rośliny dwuletnie lub jednoroczne. Są wykorzystywane do obsadzania niskich rabat kwietnych (w tym skalniaków) oraz różnych pojemników. Służą do dekoracji skwerów miejskich i wiejskich, w tym współtworzą dywany kwiatowe np. razem ze stokrotkami, żeniszkiem, begonią stale kwitnącą itp. Można je również spotkać tak jak dawniej na cmentarzach. Te uprawiane w pojemnikach np. na balkonach są zwykle jednorocznym zasiewem – po sezonie są wyrzucane. Niektóre odmiany tworzą dłuższe pędy i są stosowane do donic wiszących. Używane są także jako kwiat cięty do małych bukiecików.

Warto również wiedzieć, że kwiaty bratków są jadalne, zatem są wykorzystywane w kuchni tak do dekoracji potraw, jak również bezpośredniego spożycia. Tu jednak trzeba wiedzieć, że zbierać powinno się rośliny, które nie miały kontaktu z preparatami chemicznymi, ani nie były traktowane nawozami mineralnymi tuż przed zjedzeniem. Z tego powodu lepiej spożywać bratki z własnej uprawy niż kupione z uprawy przemysłowej, gdzie nie wiadomo czym i kiedy były traktowane. Wspomina się, że nawet na bratki z kwiaciarni trzeba uważać, gdyż stosowana tam choćby chemia do nabłyszczania roślin, czy nawozy dawkowane w postaci oprysku mogą przez aerozol przedostawać się również i na pojemniki, w których bratki stoją czekając na klienta. Po co je kupować, jak można samemu wysiać i się prawie wszędzie udadzą. Kwiaty mają cierpko-słodki smak. Można je dodawać na świeżo do sałatek, deserów, do dań mięsnych, czy też zup. Kwiaty się też choćby kandyzuje.

Na początku wspomniano, że dziki bratek, czyli fiołek trójkolorowy to zioło. Obok jadalnych kwiatów tworzy się z niego herbatę. Ma moczopędnie działanie, oczyszcza organizm z toksyn, wzmacnia naczynia krwionośne, łagodzi ból gardła, a także może choćby wspomagać walkę z trądzikiem łagodząc jego objawy. Trzeba jednak zwracać uwagę na to, czy nie jest się uczulonym na kontakt z roślinami. Gdy tak się dzieje (np. alergia skórna, katar sienny, astma) należy zrezygnować z ich spożywania.

Opis rośliny

Bratki ogrodowe osiągają do 10–25 cm wysokości. Dolne liście są jajowato-sercowate, górne natomiast lancetowate z niewielkim karbowaniem. Roślina wytwarza kilka pędów. Zwykle tworzy zwartą krzewinkę, chociaż później z uwagi na ciężar kwiatów może się rozchylać na boki, zwłaszcza po opadach deszczu. Kwiaty są 5-płatkowe (płatki zachodzą na siebie), grzebieniste, osadzone pojedynczo na dość długich szypułkach. U niektórych odmian (np. bratek wielkokwiatowy Rokoko) płatki są silnie pofałdowane tworząc bardzo dekoracyjny element. W zależności od grupy i odmiany mają różną średnicę od 4 do 10 cm. Kwiaty są niemal we wszystkich kolorach, w tym białe, żółte, fioletowe, czerwone, niebieskie, pomarańczowe, niemal czarne, wielokolorowe, często z oczkiem pośrodku.

Sadzenie i rozmnażanie

Bratki uprawia się z nasion lub przez gotowe sadzonki – kupione, albo przez podział roślin pozyskanych od innych ogrodników. Gdy ma się już je w ogrodzie i doprowadzi do zawiązania nasion, to rośliny często same się rozsiewają, a wówczas trzeba zwykle kontrolować ich liczebność poprzez przerzedzanie wschodzących siewek.

Jeżeli kupujemy nasiona bratków ogrodowych, to na opakowaniu jest dokładnie podany opis ich wysiewu. Zwykle siew wykonuje się od czerwca do sierpnia wprost do gruntu lub do tac siewnych (gdy chce się samodzielnie tworzyć rozsadę). Nasiona wysiewa się na głębokość 0,3-0,5 cm. W temperaturze około 20 stopni Celsjusza wschody następują po 2-3 tygodniach. Przy siewie wprost do gruntu często trzeba siewki przepikować, aby rośliny nie rosły za gęsto. Zwykle, gdy rośliny rozwijają 4 listki są już gotowe do przepikowania, tak przy uprawie w gruncie (aby nie było za gęsto) jak i na tacy siewnej. Pikowanie do większych doniczek lub wsadzanie na miejsce docelowe w gruncie sadzonek dokonuje się zwykle we wrześniu. Kto tworzy rozsadę, to może ją przezimować w doniczkach i wsadzić w grunt dopiero wiosną kolejnego roku. W tym samym czasie można sadzić sadzonki zakupione z centrów ogrodniczych.

W okresie wiosennym niekiedy dokonuje się podziału większych roślin na mniejsze sadzonki. Dużą roślinę tnie się nożem lub sekatorem na mniejsze, ale tak, aby każda sadzonka miała dobrze rozwinięte korzenie. Niekiedy celem uniknięcia wniknięcia chorób grzybowych przez zranione korzenie podlewa się roślinę zaraz po posadzeniu biopreparatem ograniczającym rozwój patogenów np. na bazie grejpfruta (Biosept Active) albo macza w roztworze nadmanganianu potasu bądź używa popiół drzewny.

Sadzonki bratków ogrodowych wysadza się do ziemi zwykle w rozstawie 20-25 cm. W czasie pikowania z gęstego siewu zachowuje się zwykle rozstaw 4-5 cm.

Stanowisko

Rośliny najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych, w tym półsłonecznych. W cieniu stają się bardziej wiotkie, w tym słabiej kwitną. Trzeba też pamiętać, że narażone na intensywne słońce kwiaty, zwłaszcza te o ciemniejszej barwie płatków mogą blaknąć. Rośliny dłużej kwitną w półcieniu niż na pełnym słońcu. Bratki (zwłaszcza te wielkokwiatowe) warto chronić również przed intensywnym opadem deszczu, który powoduje, że pokrój roślin ulega zaburzeniu – kwiaty niekiedy dotykają gleby, przez co szybciej gniją. Dobrze zatem jest tworzyć z nich kobierce, żeby rośliny wzajemnie się o siebie opierały.

Aby rośliny ładnie rosły i długo kwitły dobrze jest sadzić je do gleby żyznej i próchnicznej. Najlepsze pH to gleba od lekko kwaśnej do obojętnej. Poziom pH gleby warto sprawdzać za pomocą kwasomierza, który jest dostępny choćby TUTAJ.

Taka gleba powinna być też lekko wilgotna, ale nigdy zalana. Gdy gleba jest podmokła dobrze jest zastosować drenaż np. używając perlitu, wermikulitu czy też zeolitu na rabatach. Bratki dość dobrze radzą sobie z suszą, ale te uprawiane w pojemnikach mogą przez to słabiej rosnąć i kwitnąć. W takim przypadku warto ziemię ogrodniczą wymieszać np. z hydrożelem (biodegradacja po 5 latach), który jest dostępny choćby TUTAJ. Użycie hydrożelu pozwala ograniczać podlewanie. W doniczkach nie można zapominać o drenażu, co jest ważne w ostatnich latach, gdy coraz częściej przez kraj przechodzą niespodziewane, nawalne deszcze i mogą zalać nasze rośliny i przydusić ich system korzeniowy. Najlepszym rozwiązaniem jest ściąganie donic, gdy zapowiadane są silne burze.

Termin kwitnienia

Termin kwitnienia związany jest z terminem siewu/sadzenia. Rośliny zwykle kwitną jesienią w roku wysiewu, a po przezimowaniu od marca do jesieni następnego roku. Warunki pogodowe mają duży wpływ na terminy zakwitania.

Pielęgnacja

Bratki jak już wspomniano lubią glebę żyzną i wówczas nie wymagają zwykle odrębnego nawożenia. Gdy ta gleba nie jest zbyt bogata w składniki pokarmowe, to zwykle wiosną, gdy nawozi się inne rośliny nawozem azotowym można go użyć i pod fiołka ogrodowego. Azot pozwoli szybciej zregenerować się roślinie po zimie i zwiększy przyrost biomasy. Gdy pojawią się już kwiaty, to przy okazji nawożenia innych roślin kwitnących w ogrodzie można użyć nawozy dedykowane do roślin kwitnących. Nie ma co jednak przesadzać z nawożeniem, gdyż bratki nie mają wysokich wymagań. Więcej uwagi skupia się na bratkach uprawianych w pojemnikach niż tych w gruncie.

Nie można zapominać o podlewaniu, w tym warto wdrożyć metody zatrzymywania wody w glebie. Gdy podlewa się bratki warto unikać kontaktu ich kwiatów i liści z wodą, co pozytywnie wpłynie na ich wygląd, ale i na zdrowotność roślin.

Żeby wydłużyć termin i zwiększyć intensywność kwitnienia warto usuwać przekwitłe kwiaty, w tym torebki z formującymi się nasionami. Kto chce jednak, aby rośliny same się wysiewały, powinien tego nie robić.

Choroby, szkodniki, chwasty

Bratek ogrodowy to roślina mało podatna na choroby i szkodniki, choć trzeba usuwać chwasty, które mogą go zagłuszyć. Spośród chorób, na glebach zbyt wilgotnych mogą rozwijać się grzyby z rodzaju Fusarium wywołujące zgnilizny korzeni. Takie rośliny mogą więdnąć, żółknąć i zamierać (stąd wdraża się podlewanie preparatami ograniczającymi rozwój grzybów). Na liściach może rozwijać się groźna choroba jaką jest fytoftoroza, której sprzyja wilgoć, ciepło i słaby przewiew roślin, a także szarą pleśń i mączniak rzekomy. W przypadku tych chorób profilaktycznie stosuje się różne domowe sposoby jak np. opryski z drożdży piekarskich, ale też zarejestrowane do roślin ozdobnych preparaty grzybowe.

Szkodników na bratkach jest niewiele. Można spotkać zwykle owady wysysające soki np. mszyce, mączliki i wciornastki. Dużym zagrożeniem mogą być też ślimaki z którymi walczy się ekologicznie lub chemicznie.