Kiedy rozpoczęła się pani przygoda z pomaganiem? W chwili, gdy pani mąż objął urząd prezydenta?

Dużo wcześniej. Jestem typem społeczniczki i tak było od zawsze. Wyniosłam to z domu. Moja mama zawsze powtarzała, że ludzie nigdy nie mają tak mało, żeby się nie mogli podzielić z innymi. Razem z moimi dwiema siostrami od dzieciństwa słyszałyśmy, że „dobre dzieci podzieliłyby się nawet jedną jagódką”. I to powiedzenie zapamiętałam na całe życie. Momentem przełomowym i motorem do działania był początek lat 90. i spotkanie towarzyskie z Janem Wołkiem – wybitnym pieśniarzem i artystą, a prywatnie naszym przyjacielem. Janek odwiedził mnie ze swoją ówczesną partnerką Marylą, która miała dwie córeczki z porażeniem mózgowym. Powiedział mi, że one nigdy w życiu nie dostały żadnej paczki. Słowo Mikołaj było dla nich abstrakcją. Postanowiłam to zmienić. Jako totalnie nieznana osoba, bo w 1993 r. jeszcze nikt nie wiedział, kim jest Jolanta Kwaśniewska, chodziłam po siedzibach firm w Wilanowie, przedstawiając się i mówiąc, że bardzo chciałabym pomóc przyjaciołom wychowującym córeczki z porażeniem mózgowym, a także innym dzieciom z ich szkoły, przygotowując dla nich świąteczne paczki. Odzew był wspaniały. Nigdy nie zapomnę radości tych dzieci, gdy dostały wymarzone prezenty. To był pierwszy pomysł na dzielenie się sobą i czasem.

Gdy została pani Pierwszą Damą, to dostała też odpowiednie narzędzia, by gen pomagania rozwijać z jeszcze większym rozmachem?

W 1995 roku Polska była krajem dość siermiężnym. O czymś takim jak CSR nikt w ogóle nie słyszał i nie mówił. Oficjalnie byłam tylko małżonką prezydenta, bo nic takiego jak funkcja Pierwszej Damy czy oczekiwania wobec niej nie istniało. Wszystko zależało od mojej wrażliwości, a tej... zawsze miałam aż nadto.

To dzięki pani rola Pierwszej Damy przestała się ograniczać wyłącznie do funkcji reprezentacyjnych.

Po wygranej mojego męża w wyborach dostawałam tysiące listów z prośbą o pomoc. Pisali do mnie głównie rodzice bardzo chorych, często umierających dzieci, dla których jedyną szansą był przeszczep szpiku w Stanach Zjednoczonych, za który trzeba było zapłacić 100 tys. dolarów. Wtedy nawet nie miałam swojego gabinetu. Wiedziałam natomiast, że nie będę siedzieć w apartamencie na drugim piętrze pałacu i bezczynnie patrzeć, jak zmieniają się pory roku. Niemal natychmiast zaczęłam jeździć po kraju, układając sobie w głowie, co jest dla mnie ważne i jakie projekty chcę realizować w pierwszej kolejności.

Czytaj też: „Ustawa budżetowa powinna zostać przyjęta jak najszybciej”. Ekonomista wyjaśnia, co się dzieje w sytuacji odesłania przez prezydenta budżetu do TK

Co było wówczas priorytetem?

Osoby niepełnosprawne. W marcu, tuż po wizycie królowej Elżbiety II, pojechałam do Zgorzelca na Międzynarodowe Dni Osób Niepełnosprawnych. Podczas warsztatów terapii zajęciowej zobaczyłam, jak świetnie sobie z nimi radzą ich opiekunowie. Wysłuchałam dyskusji o potrzebach osób niepełnosprawnych, zwłaszcza dzieciaków, dla których nie było żadnych usług. To wszystko było w powijakach. Wiedziałam, że to jest to, czym powinnam się zająć. Kiedy w 1996 roku zakładałam fundację, nazwałam ją „Porozumienie bez Barier”. Wiedziałam, z iloma barierami muszą się mierzyć na co dzień. Wielokrotnie spotkałam się z tym, że ludzie przyjeżdżający do Polski mówili, że u nas nie ma osób niepełnosprawnych.

A ich po prostu nie było widać…

Ponieważ siedziały w domach, wegetując, często skazane na samotność. Całe szczęście dziś wygląda to zupełnie inaczej. Mamy nie tylko sporo fundacji i stowarzyszeń, ale także ustaw gwarantujących niepełnosprawnym dostęp do urzędów, różnych placówek i lokali. To był długotrwały proces, w którym ja także brałam udział. Podczas oficjalnych wizyt za granicą podpatrywałam zachodnie rozwiązania. Onkologia dziecięca stała się moim największym wyzwaniem i zawsze musiałam sprawdzić, jak wyglądają i funkcjonują takie placówki dla najmłodszych na całym świecie.

Widok umierających dzieci – nie każdy byłby w stanie udźwignąć taki ciężar. Jak sobie pani z nim radziła?

To było potwornie trudne, więc często sobie nie radziłam. W latach 1996–1997 ok. 350 dzieci czekało na przeszczep szpiku kostnego. W Polsce wykonywaliśmy ich około stu, co oznaczało, że reszta dzieci, którym nie udzielono pomocy na czas, odchodziła. Nie mieliśmy skąd wziąć potrzebnych pieniędzy, a były to gigantyczne kwoty. Wiedziałam, że nie jestem Panem Bogiem i nie mam prawa decydować, któremu dziecku uratujemy życie. Doszłam do wniosku, że stworzę taki program, który pozwoli nam wybudować klinikę przeszczepu szpiku kostnego.

Jak zaczęła pani jego realizację?

Najpierw zwołałam spotkanie lekarzy onkologii dziecięcej z całego kraju. Wysłuchałam ich. Pierwsze 200 tys. marek zachodnioniemieckich przekazałam prof. Janinie Bogusławskiej-Jaworskiej – szefowej Kliniki Onkologii Dziecięcej we Wrocławiu. Dzięki tym pieniądzom powstały dwa clean roomy i można było wykonywać dwa razy więcej operacji. Potem były kolejne kliniki. Cały swój czas poświęcałam na spotkania i odczyty, a wszystkie honoraria wpłacałam na konto mojej fundacji. Podczas odwiedzin w placówkach onkologicznych najbardziej przytłaczały mnie szarobure, odrapane ściany.

Czytaj też: Dla nich świąteczna gorączka trwa od września. Córka cukiernika i menedżer z PepsiCo przyjechali do Torunia „wyciągnąć pierniki z mroków średniowiecza”

To wtedy powstał program motylkowych szpitali?

Chciałam wybudować szpital na wzór najpiękniejszej, moim zdaniem, kliniki onkologii dziecięcej im. Astrid Lindgren w Szwecji, gdzie dzieciaki miały m.in. urządzoną czytelnię w kadłubie samolotu, a nastolatkowie pokój intymności, w którym mogli się przytulać. 3 czerwca 2005 roku otworzyliśmy taką wymarzoną klinikę w rodzinnym Gdańsku. Przez rok siedemnaścioro młodych artystów z Akademii Sztuk Pięknych tworzyło kolorowe „freski” na ścianach. Na uroczyste otwarcie zaprosiłam m.in. małżonkę prezydenta Ukrainy, Katerynę Juszczenko, czy Dagmar Havlovą, żonę prezydenta Czech, z którymi byłam zaprzyjaźniona. Każda z nich powiedziała: „Jola, to jest najpiękniejsza klinika!”. Uknuliśmy bowiem powiedzenie, że „w kolorze mniej boli i szybciej się zdrowieje”.

Żeby realizować założone cele, trzeba umieć rozmawiać o pieniądzach i o nie prosić. Jak zdobywała pani fundusze?

Pomysł podsunęła mi Hillary Clinton: zaproponowała, żebym organizowała spotkania z ludźmi z biznesu, za które każdy zaproszony gość miał zapłacić określoną kwotę. W Polsce nie była to częsta praktyka. Pomocną dłoń wyciągnęła też do mnie Nina Terentiew – pomysłodawczyni słynnych grudniowych koncertów charytatywnych w pałacu prezydenckim. Do Sali Kolumnowej, gdzie normalnie wręczało się odznaczenia i tytuły profesorskie, zapraszaliśmy wybitne postaci polskiej sceny muzycznej i zagraniczne gwiazdy. Gościliśmy Chrisa de Burgha, Suzanne Vegę, Lionela Richiego czy orkiestrę André Rieu. Na sali było jedynie sto miejsc, więc ten, kto chciał przyjść na koncert i kolację, musiał zapłacić za bilet. W ciągu jednego wieczoru udawało nam się zebrać pół miliona złotych.

W sercu wciąż czuje się pani Pierwszą Damą?

Zostałam Pierwszą Damą tylko dlatego, że mój mąż wygrał wybory prezydenckie. Jestem i zawsze będę Jolą Kwaśniewską, ale do tej funkcji pozostanie mi sentyment. Często mówiłam, że działalność charytatywna była moim podziękowaniem za mój dobry los. Za szczęśliwą i kochającą się rodzinę, zdrowe dziecko, bo spotkania z rodzicami dzieci niepełnosprawnych sprawiły, że jeszcze bardziej doceniłam to, co mam.

Czytaj też: Omenaa Mensah: Największym dowodem mojego patriotyzmu jest to, że żyję tutaj i to właśnie w Polsce robię to, co robię

Pani zdaniem dziś łatwiej czy trudniej zbiera się środki na cele charytatywne?

Jest i łatwiej, i trudniej zdobywać pieniądze, bo większość dużych firm z reguły ma już swoje fundacje i fajne projekty pomocowe. Wciąż jednak są takie, do których możemy aplikować po środki czy starać się o fundusze europejskie. Nasza fundacja parokrotnie aplikowała o środki w Ministerstwie Zdrowia i nigdy nie dostaliśmy żadnych pieniędzy. Nigdy. Chciałabym zaapelować do przedstawicieli młodego biznesu, którzy stają na wysokości zadania, i wszystkich ludzi dobrych serc, by w swoich działaniach nigdy nie zapominali o potrzebujących.

Od 9 lat współpracuję z salezjanami i pomagam dzieciom ulicy w Ghanie. Jednak przekonanie Polaków, by przyłączyli się do pomocy Afryce, to było „krwi koryto”. Co pani myśli o pomaganiu poza granicami Polski?

Absolutnie trzeba to robić. Udowodniliśmy już, jak wielkie mamy serca, gdy wybuchła wojna w Ukrainie. W oczach świata jako naród wykonaliśmy wielką robotę, jesteśmy przyzwoitymi ludźmi.

Kto jest dla pani największym światowym autorytetem w dziedzinie pomagania?

Zdecydowanie Jurek Owsiak – jako symbol Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Oczywiście Orkiestra by nie istniała, gdyby przy jego boku nie było wspaniałej Dzidzi i wszystkich tych, którzy przez wszystkie lata ich wspomagali. To ewenement na skalę światową, który potrafił przekonać zwykłych ludzi, by pomagali z takim rozmachem. Wielkim autorytetem była też dla mnie Matka Teresa. Miałam zaszczyt być na jej pogrzebie i osobiście poznać siostry, które przejęły dzieło jej życia.

Choć od prezydentury męża minęło wiele lat, to pani nazwisko kojarzy się ludziom z klasą i wielkim sercem.

To piękny komplement. Powiem nieskromnie, że w pewnym momencie moje nazwisko rzeczywiście stało się brandem i ludzie chcieli ten brand wspomagać. Ale nie zabrakło i takich, którzy chcieli mi zaszkodzić. Powiem rzecz dla mnie trudną. Zostałam powołana przed komisję śledczą do spraw Orlenu. Sprawa dotyczyła bezprawnego zatrzymania szefa Orlenu przez służby specjalne. Podczas przesłuchania pan Macierewicz wykrzykiwał, dlaczego wszędzie pojawia się fundacja Jolanty Kwaśniewskiej? Dlaczego ciągle przewija się nazwisko Jolanty Kwaśniewskiej?

„Jeśli nie pomagasz, to przynajmniej nie przeszkadzaj” – taką zasadę wyznajemy wspólnie z mężem w pomaganiu, jak i w biznesie, choć powinno ono dotyczyć także polityki. O jakiej Polsce pani marzy?

Wolnej, demokratycznej, sprawiedliwej, rządzonej przez mądrych i empatycznych ludzi. O Polsce, która kocha kobiety i je wspiera, która ma dobre stosunki ze wszystkimi swoimi sąsiadami, która jest poważana i znów jest liderem w regionie, bo ta Polska kiedyś taka była. Dziś nie jesteśmy nią pod żadnym względem. Kiedyś wszystkie najważniejsze konferencje odbywały się w naszym kraju, dlatego z większą łatwością udało nam się przejść cały proces akcesyjny przystąpienia do Unii Europejskiej. Tu odbywał się Trójkąt Weimarski, Grupa Wyszehradzka. Po przystąpieniu do UE pomagaliśmy Litwie, Łotwie, Estonii, wszystkim naszym sąsiadom. Mój mąż zawsze był największym sprzymierzeńcem Ukrainy. Mam nadzieję, że tę prawą i sprawiedliwą Polskę jeszcze przywrócimy.

Czytaj też: Wigilia bez rodziny? „Ludzie mają coraz więcej odwagi, aby mówić, że nie chcą spędzić wspólnie świąt”

Czy to pomysł na pani przyszły program wyborczy?

Czynna polityka nigdy nie leżała w kręgu mojego zainteresowania. Żyję programami, ale swojej fundacji, których realizujemy naprawdę wiele. Tutaj mam bezpośredni wpływ na to, co robię. Tylko w ostatnim czasie, od początku wojny w Ukrainie, włączyliśmy się w pomoc uchodźcom, których blisko 40 tys. relokowaliśmy do 44 krajów z całego świata z pomocą Global Empowerment Mission i wielu innych organizacji. Już w październiku przeprowadzamy drugą edycję naszej „Mentoriady” – programu wzmacniania ukraińskich kobiet-liderek, by przekazać im wiedzę i narzędzia, aby jeszcze skuteczniej działały na rzecz swoich rodaków. Od wielu już lat realizujemy program „Oswajania Starości”, w ramach którego przeprowadzamy działania na rzecz profilaktyki starzenia się, a także międzypokoleniowej wymiany doświadczeń. Problemem, o którym światowi eksperci mówią w kategorii pandemii i jakim ostatnio się zajęliśmy, jest samotność.

Temu tematowi poświęciła pani swoją nową książkę.

Nosi tytuł „Tacy Sami – Szczerze o samotności”, a jej współautorem jest Jakub B. Bączek. To dziewięć pogłębionych i intymnych rozmów na temat odczuwania i postrzegania samotności z wyjątkowymi i bliskimi naszym sercom osobami ze świata sztuki, działalności społecznej i sportu. Swoimi refleksjami podzielili się Michał Bajor, Siostra Małgorzata Chmielewska, Agnieszka Kobus-Zawojska, Marek Kondrat, Teresa Lipowska, Krystyna Mazurówna, Katarzyna Miller, Andrzej Seweryn oraz Marta Żmuda-Trzebiatowska.