Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”, 1915 – w audycji „Jest taki obraz”
Kazimierz Malewicz namalował nie jeden, ale aż cztery obrazy o tytule „Czarny kwadrat na białym tle”. Pierwszy powstał w 1915 roku i został pokazany na wystawie „Ostatnia wystawa malarstwa futurystycznego 1.10" w Piotrogrodzie. Trzy następne są datowane na 1923, 1929 i 1932 rok. Kolejny, umieszczony na jego trumnie w dniu pogrzebu, był najpewniej repliką wykonaną przez przyjaciół i uczniów.
Malewicz często antydatował pierwszą wersję, głosząc, że powstała dwa lata wcześniej, w 1913 roku. W tym czasie artysta stworzył jednak nie obraz, lecz projekty kilku kurtyn do futurystycznej opery „Zwycięstwo nad słońcem”. Jedna z nich zawierała kilka wyrazistych czarnych figur geometrycznych, w tym kwadrat i prostokąt, a inna kwadrat podzielony przekątną na czarny i biały trójkąt.
Na pierwszej wystawie "Czarny kwadrat” został umieszczony wysoko, w rogu pokoju. Malewicz zawiesił go w "świętym miejscu", tak, jak w rosyjskich, prawosławnych domach wiesza się ikony. Wyodrębnił dzieło spośród innych, nadając mu szczególne, w tym duchowe znaczenie. O metafizycznym wymiarze obrazu napisano bardzo wiele słów, zgodnie zresztą z intencją autora, który wyrażał się o "Czarnym kwadracie" w sposób niezmiernie patetyczny.
W książce "Kierunek zwiedzania” Marcin Wicha zdaje się być zdziwiony niezwykłą karierą obrazu, z którym w dodatku czas nie obszedł się zbyt łaskawie, obraz pokrył się wieloma głębokimi spękaniami. Wicha opisuje scenę we współczesnej redakcji: dziennikarze ekscytują się newsem, według którego obraz wisi do góry nogami… Do góry nogami zawieszony został jednak inny, suprematystyczny obraz Malewicza z Düsseldorfu. Z pierwszą wersją „Czarnego kwadratu” wiąże się natomiast inna, ciekawa historia.
W 2015 roku, sto lat po wystawie, na której po raz pierwszy pokazano publiczności obraz, Galeria Trietiakowska ogłosiła fizykochemiczne badania obrazu. Wykazały obecność na płótnie jeszcze dwóch innych kompozycji. O tym, że coś się pod czarnym kwadratem kryje, widać było od dawna, pod zniszczoną, popękaną powierzchnią majaczą bowiem geometryczne kształty. Mikroskopowe fotografie ujawniły w spękaniach czarnej farby intensywne kolory należące do kompozycji namalowanej pod spodem. Największą niespodzianką okazała się jednak jeszcze głębiej położona, figuralna kompozycja, której obecność zdradził rentgenogram, a jeszcze większym zaskoczeniem wykonany ręką Malewicza napis: „Bitwa murzynów w ciemnej jaskini". To zdanie, nota bene nie brzmiące już dzisiaj dowcipnie, nawiązuje do żartu francuskiego pisarza i satyryka Alphonse’a Allaisa, który w 1882 roku namalował czarny prostokąt i nazwał go: „Bitwa murzynów w jaskini późną nocą". Stworzył również inne opatrzone komentarzami prostokąty, w tym biały o tytule: „Pierwsza komunia dziewcząt dotkniętych anemią w śnieżnej pogodzie", i czerwony: „Apoplektyczni kardynałowie zbierający pomidory nad brzegiem Morza Czerwonego".
Czyżby zatem zapleczem suprematyzmu i inspiracją dla ikonicznego „Czarnego kwadratu" stał się niewybredny w dzisiejszym odbiorze żart? Niezbadane i tajemnicze są ścieżki sztuki.
Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”, 1915, Galeria Trietiakowska, Moskwa – w audycji Polskiego Radia „Jest taki obraz”
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead