W artykule przedstawiono różne sposoby jak narysować drzewo genealogiczne rodziny: od najprostszych schematów w Excelu, wzory starych sztychów po różne niestandardowe formy. Zawarto też odesłania do gotowych do druku darmowych szablonów do wypełnienia dla dzieci. Pokazano jak można wykonać schemat drzewa genealogicznego w na co dzień używanych programach, jak Word czy ich darmowych wersjach jak dokumenty Google lub rysunki Google.
W artykule poruszono następujące zagadnienia:
- Planowanie, szablony dla dzieci drzewa genealogicznego
- Co zrobić, kiedy rodzice mają rodzeństwo
- Jak duży powinien być rysunek
- Jakie informacje zamieścić w drzewie genealogicznym rodziny?
- Inne formy drzew genealogicznych rodziny
- „Portrety przodków” – gdy nie mamy zdjęć lub nie chcemy ich pokazywać.
W innych moich artykułach można przeczytać jak wydrukować drzewo genealogiczne z różnych programów (np. darmowego programu Ahnenblatt) czy serwisów w Internecie.
Artykuł z cyklu Kurs dla początkujących genealogów – materiały
Ze względu na powszechne (także w podręcznikach szkolnych) nazywanie (błędnie!) schematu każdej relacji rodzinnej drzewem genealogicznym, poddaję się tej modzie. Aczkolwiek czasami jednak używam nazw poprawnych.
Uzasadnienie w wielkim skrócie: drzewo genealogiczne to tak naprawdę jest zestawienie potomków wybranej osoby (Wikipedia). Zapis relacji pomiędzy wszystkim członkami bliższej i dalszej rodziny nazwałem sobie, tłumacząc angielski termin family tree, drzewem genealogicznym rodziny (co w skrócie zapisuję jako drzewo genealogiczne).
Kiedyś nie zastanawiano się jak narysować drzewo genealogiczne, aby przypominało drzewo — roślinę. Najważniejsze było oddanie relacji rodzinnych na przestrzeni wielu pokoleń. Ozdobniki w formie listków, pni i gałęzi były podporządkowane treści, jaką chciano przekazać. Obserwując obecne graficzne przedstawienia zależności rodzinnych widać, że autorzy uważają za najważniejszą rzecz upodobnienie schematu do rysunku drzewa jako rośliny. Dopiero potem myślą jak nagiąć schemat drzewa genealogicznego do rysunku. Zdarza się nawet, że chcąc zrobić ładny rysunek, autor niewłaściwe odwzorowuje relacje rodzinne. Chyba jednak nie jest to najlepszy pomysł, szczególnie w zdaniu dla ucznia szkoły podstawowej.
Jak narysować drzewo genealogiczne
Wiedząc jak wygląda tradycyjne drzewo genealogiczne i mając już zgromadzone wszystkie potrzebne dane i przemyślane co pokazać, warto na brudno narysować drzewo genealogiczne na kartce papieru A4, trzymając się generalnej zasady rysowania ojców po lewej stronie, a matek po prawej. Do planowania rysunku można również wykorzystać karteczki oznaczające osoby i coś do oznaczania połączeń (np. zapałki, wykałaczki, patyczki czy druciki). Jeżeli chce się narysować to, co w podręczniku nazwano drzewem genealogicznym, można skorzystać z załączonych schematów wywodu przodków przygotowanych przeze mnie w Excelu: najprostszy wzór drzewa genealogicznego rodziny (wywodu przodków), wzór drzewa genealogicznego „stojącego na głowie” oraz wzoru drzewa genealogicznego do badań. Jak widać, w tych schematach trudno doszukać się rysunku drzewa.
Najprostszą formą narysowania drzewa genealogicznego jest wypełnienie gotowego szablonu. Szablony drzewa genealogicznego dla dzieci znajdują się na duńskim blogu. Nie każdy znajdujący się tam wzór drzewa genealogicznego można wypełnić na komputerze (a dodatkowo trzeba mieć odpowiednią wersję Adobe Readera). Natomiast wszystkie szablony jako pliki PDF nadają się do wydrukowania na stronie formatu A4 czy nawet A3. Taki wydruk można następnie dać dziecku do wpisania imion i nazwisk. Profesjonalne szablony drzew genealogicznych (część z nich jest darmowa) są dostępne na misbach oraz całkowicie darmowym obituarieshelp. Inną propozycją jest wycinanka zawierająca rysunek pnia oraz oddzielnie listki, niestety opisana w języku angielskim.
Darmowe szablony znajdują się również na stronie National Genealogical Society.
Gdy rodzice mają rodzeństwo
Mając siostry i braci, jesteśmy w lepszej sytuacji, jak widać na poniższym obrazku, schemat (do ściągnięcia) już bardziej przypomina drzewo i łatwiej będzie nałożyć na to rysunek rośliny. Dla niektórych schemat ten może być również ciekawy, aby przypomnieć sobie właściwe nazwy relacji w rodzinie. We współczesnym języku polskim przetrwały jedynie określenia: wuj i ciotka. Niektórzy jeszcze pamiętają, kto to jest stryj (brat ojca), ale naciot już wyszedł zupełnie z użycia. Nazwy pozostałych określeń można poznać w Encyklopedii Staropolskiej Zygmunta Glogera. Czasami warto wykorzystać te określenia, aby zaskoczyć oglądających grafikę.
Jak duży powinien być rysunek
Narysować drzewo genealogiczne rodziny zawierające 4 – 5 pokoleń można już na kartce papieru A4, ale jeśli chcemy dodać zdjęcia osób (czy nawet herby), wrysować schemat połączeń w rysunek drzewa to warto już użyć karton w formacie B2 a nawet B1. Niestety, drukarki dla tych rozmiarów papieru znajdują się zwykle w specjalistycznych zakładach, więc w takim przypadku musimy liczyć na zdolności plastyczne swoje lub dziecka.
Drzewo genealogiczne rodziny można narysować odręcznie, patrząc na stare wzory lub po prostu dorysować wzory roślinne na przedstawionych tutaj schematach, zastępując kreski konarami. Najważniejsze jest, aby „konary” i „korzenie” drzew odpowiadały połączeniom rodzinnym, a nie były tylko biegnącym w różnych kierunkach wzorkiem. I wcale nie jest konieczne rysowanie czegoś, co przypomina rzeczywistą roślinę, nawet nie są potrzebne liście.
Jakie informacje zamieścić w drzewie genealogicznym rodziny?
W najbardziej okrojonej wersji powinny być przynajmniej imiona. Dalej idąc, można dodać nazwiska (w przypadku mężatek zwykle podaje się nazwisko panieńskie lub ostatnie używane). Często nazwiska zapisuje się dużymi literami. Jeżeli nie znamy imienia lub nazwiska wstawiamy literkę N. Kolejnym elementem to lata urodzeń i ewentualnych zgonów. W przypadku osób żyjących podaje się datę urodzin i nie wypełnia się pola z datą zgonu. Gdy data jest nieznana, należy wstawić znak zapytania (np. 1787-?).
Inną notacją jest zapisanie w drzewie genealogicznym daty urodzenia z poprzedzającą ją gwiazdką (*), a daty zgonu krzyżykiem (†). Datę małżeństwa możemy zapisać na linii łączącej małżonków, poprzedzając datę literą x lub znakiem nieskończoności (∞).
Rysunek drzewa genealogicznego bardzo zyskuje, gdy je uzupełnimy go o elementy graficzne. Kiedyś królowały herby, a w nowoczesnej formie często umieszcza się zdjęcia. Mogą to być zarówno same zdjęcia typu dowodowego czy mniej formalne zdjęcia pojedynczych osób lub zdjęcia ślubne czy wręcz grupowe. Gdy brakuje zdjęć niektórych osób, warto uzupełnić rysunek drzewa genealogicznego zdjęciem lub grafiką związaną z rodziną: charakterystyczne miejsca z okolicy, w której mieszkali, budynki lub przedmioty z nimi związanego. Przykładowo kościół z parafii, w której mieszkali, a gdy byli młynarzami, wiatrak. Niektórym mogą się spodobać przygotowane przeze mnie do celów dydaktycznych portrety „przodków”.
Jak narysować drzewo genealogiczne, gdy nie chcemy użyć autentycznych portretów przodków
Wiele osób drukując drzewo genealogiczne, umieszcza w nim portrety przodków i innych członków rodziny. Jednak o niektórych osobach wiemy bardzo mało a co dopiero mówić o posiadaniu ich zdjęcia. Czasami można się ratować zdjęciem ich grobu lub charakterystycznego miejsca z okolicy, w której mieszkali. W przypadku szlachty często używa się herbu. Czasem jednak bywa i tak, że nie mamy już żadnego pomysłu. A wtedy drukują się standardowe rysunki z dostarczone przez twórców programu genealogicznego. Z czasem te obrazki stają się po prostu nudne. Też w pracy domowej do szkoły nie zawsze chcemy umieszczać w drzewie genealogicznym zdjęć niektórych osób.
Wizerunki „przodków” w drzewie genealogicznym
Aby temu zaradzić, stworzyłem sobie własną galerię hipotetycznych „przodków”. Wykorzystanie jej można zobaczyć na przykładowym drzewie genealogicznym oraz wywodzie przodków (czym się różni drzewo genealogiczne od wywodu przodków opisałem tu) wydrukowanym w programie Ahnenblatt (Jak wydrukować drzewo genealogiczne i wywód przodków). Nazwiska i imiona zostały wybrane spośród najpopularniejszych w Polsce w pierwszym półroczu 2018 roku według Ministerstwa Cyfryzacji.
Portrety „przodków”
Znajdujące się powyższych grafikach portrety „przodków” wykorzystałem w celach dydaktycznych. Korzystam z nich także, gdy chcę zanonimizować swoje drzewo (nie wszystkim chcę pokazywać swój szczegółowy wywód przodków). Czasami też dodaje je do urozmaicenia niektórych swoich wydruków drzew genealogicznych.
„Portrety” mogą być przydatne przy odrabianiu pracy domowej dla dzieci ze szkół podstawowych nie tylko wtedy, gdy brakuje czyjegoś zdjęcia. Tak jak pisałem przy okazji poradnika Jak zrobić drzewo genealogiczne, z pracą tą mogą być związane pewne prawne aspekty. Wywód przodków czy drzewo genealogiczne zawierają dane osobowe osób żyjących. Zdjęcia, daty i miejsca urodzenia w połączeniu z imieniem i nazwiskiem, nie tylko podlegają pod sławetne RODO. Bywają osoby, które nie życzą sobie upubliczniania ich wizerunków, a niektóre dane osobowe wręcz nie jest rozsądnie udostępniać publicznie. W niektórych szkołach zdarza się, że prace dzieci wywieszane są na ogólnodostępnych korytarzach. Są to miejsca publiczne (szczególnie gdy po południu lub weekend sale są udostępniane różnym osobom, lub organizacjom). Dlatego, przygotowując drzewo genealogiczne do szkoły, warto co najmniej poinformować osoby, które mają na nim się znajdować, że wykorzystujemy ich dane i wizerunek. Szczególnie wtedy, gdy praca domowa dzieci ma zawisnąć w przestrzeni publicznej.
Pewnym rozwiązaniem może być użycie programów typu „photo to sketch”. Poniżej przedstawiam wynik użycia usługi snapstouch do przetworzenia mojej fotografii. Oczywiście, można wykonać przekształcenie, które bardziej utrudnia identyfikację. Inne wykorzystanie usługi (do przerobienia zdjęć zamku w Liwie) pokazałem w tekście o wykorzystaniu programu Excel do zapisu drzewa genealogicznego.
Poniżej znajdują się portrety „przodków”, które zebrałem podczas moich poszukiwań w bibliotekach cyfrowych, głównie Polonie. Same rysunki z których wycinałem postacie, popiersia i główki należą do domeny publicznej (wolno zwielokrotniać, zmieniać i rozpowszechniać oraz wykonywać utwór, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności pytania o zgodę). Natomiast, wyszukanie, zgromadzenie i wstępna obróbka grafik wymagały mojej pracy, więc ja je udostępniam na licencji: uznanie autorstwa – użycie niekomercyjne (CC BY-NC).
Kobiety lata 60-te XIX wieku
Mężczyźni lata 60-te XIX wieku
Dzieci lata 60-te XIX wieku
Kobiety z przełomu XIX i XX wieku
Kobiety przed I wojną światową
Chłopcy przed I wojną światową
Dziewczynki przed I wojną światową
Kobiety lata 30-te XX wieku
Mężczyźni lata 30-te XX wieku
Inne formy drzew genealogicznych rodziny
Jeżeli chcemy mieć drzewo genealogiczne rodziny w formie książki, można sięgnąć po albumy genealogiczne czy książki do wypełnienia (świetnie też nadają się na prezent).
Można również umieścić olbrzymi rysunek drzewa genealogicznego w domu wprost na ścianie wyklejając drzewo lub zamawiając namalowanie jego przez grafika. Może też być wycięte ze sklejki czy też składać się z medalionów zawieszonych na różnych przedmiotach przypominających drzewo.
Drzewo genealogiczne zapisuje się również w formie tekstu odpowiednio numerując osoby.
Jeszcze raz zachęcam, aby potraktować tą pracę domową jako przyczynek do spotkania się w szerszym gronie rodzinnym i porozmawiania o losach naszych bliskich.
Artykuły na temat drzewa genealogicznego
Jak zrobić drzewo genealogiczne – poradnik
następny krok: wyszukiwarki genealogiczne
Drzewo genealogiczne rodziny w komputerze
Najlepszy program obsługujący drzewo genealogiczne
Jak wydrukować drzewo genealogiczne
Jeżeli ktoś by chciał zająć się genealogia hobbistyczną na poważnie, warto zainteresować się niedawno wydanymi książkami Małgorzaty Nowaczyk Poszukiwanie przodków oraz Grażyny Rychlik Praktykowanie genealogii.
Różne przykłady jak narysować drzewo genealogiczne – wyniki konkursu genealogicznego dla dzieci „Ja i moja Rodzina” zorganizowanego przez Archiwum Państwowe w Łodzi przy współudziale Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych oraz Towarzystwa Genealogicznego Centralnej Polski.
Artykuł z cyklu Kurs dla początkujących genealogów – materiały