Lucanus cervus - Boeing 747. Walki gladiatorów.

Król owadów

Z pewnością zasługuje na to miano, chociażby z racji tego, że jest największy. Największe samce osiągają długość ciała do 8 cm. To prawdziwy olbrzym. Wystarczy dodać, że same rozrośnięte w „poroże” żuwaczki mogą mierzyć do 3,5 cm. Jedną z cech jelonka jest jednak jego zmienność kształtów i wymiarów ciała. Zależy to przede wszystkim od warunków  żerowania larwy (dostępności pokarmu i warunków pogodowych). Spotykano najmniejsze samce o długości 25 mm, z żuwaczkami przypominającymi żuwaczki samicy. Samce z tak rozwiniętym „porożem” nazywamy amphidontami, zaś z silnie rozbudowanym - telodontami. Samice są mniejsze i pozbawione pięknych „poroży”. Za to ich krótkie, ale silne żuwaczki mogą służyć do nacinania kory dębu. Wyciekający ze zranionych drzew sok stanowi pożywienie dla dorosłych chrząszczy obu płci. W ciepłe wieczory chrząszcze poszukują takich miejsc, w których odbywają żer uzupełniający i rójkę.

Walki gladiatorów

Ciepłe, wręcz upalne wieczory przed burzą to idealny czas na rozpoczęcie rójki. Zazwyczaj przypada ona w czerwcu i kończy na początku lipca. Dla samców jelonków jest to czas poszukiwań samic i prawdziwie gladiatorskich bojów. Jednak w tym własnie okresie czyha też na nich najwięcej niebezpieczeństw. Drapieżniki, dla których jelonki są nie lada przysmakiem, ruszają na polowane.

Odgłos nadlatującego owada słychać już z daleka. Obserwatora przyprawia o dreszcze rodem z horroru Stephena Kinga i zwiastuje nadchodzące bojowe wydarzenia. Lot chrząszczy jest bardzo efektowny i można by odnieść wrażenie, że nie ma nic wspólnego z ziemskimi stworzeniami. Hałasem i posturą przypomina mi wielki, ciężki samolot, niczym tytułowego boeinga.

W miejscach wieczornych schadzek, przy zranieniach kory, odbywają się słynne walki samców. Przypominają do złudzenia mieszankę walk sumo i zapasów. Wypychanie rywala poza matę w tym wypadku ma postać równie spektakularnego „zrzucenia z pnia”.

Wypchnięcie może nastąpić na kilka różnych sposobów. Efektownym rzutem, gdy samce zaczepiają się żuwaczkami i próbują przerzucić rywala „przez barki” lub mniej efektownym, ale skutecznym strąceniem. Przepędzane są również samice. Ostatecznie zostaje po jednym chrząszczu z obu płci. Zwycięski samiec zdobywa wybrankę i w nagrodę zostaje z nią kilka dni sam na sam. By mógł sprostać wydatkowi energetycznemu pokarm pobiera z żuwaczek samicy, która posiłkuje się pożywnym dębowym sokiem.

Tajemnicze jamki

Po zapłodnieniu samica składa jaja w zmurszałe drewno. Jednak w odróżnieniu od innych dużych chrząszczy (kozioróg dębosz, pachnica) jaja są składane w szyjach korzeniowych dębowych pniaków lub bezpośrednio w glebie. Larwy żerują zarówno w części nadziemnej pniaka, jak i grubych korzeniach. W zależności od dostępności pokarmu i warunków pogodowych po okresie 2 do 5 lat następuje przepoczwarczenie w komorze poczwarkowej zwanej kokolitem. Mimo, iż stadium poczwarki trwa krótko i na jesień chrząszcze są już gotowe na wyjście, pozostają w kokolicie aż do wiosny. W glebie wokół pniaków możemy wówczas zaobserwować otwory średnicy 25-35 mm – to otwory wylotowe dorosłych chrząszczy. Obecność jamek jest dla nas pewnym śladem bytowania jelonka.

Polowanie na jelonki

Poszukując miejsc bytowania jelonka warto zwracać uwagę na ślady żerowania zwierzyny. Wyorane bruzdy wokół dębowych pniaków są dobrym znakiem rozpoznawczym w terenie. Z dużym prawdopodobieństwem możemy wówczas stwierdzić, że w tych miejscach lęgły się chrząszcze. A sprawcą odpowiedzialnym za te wykopaliska jest dzik. Pożywne larwy jelonków są dla niego prawdziwym rarytasem.

Często można również znaleźć na pniakach szczątki owadów, w większości głowy samców z żuwaczkami, odcięte chirurgicznie od pozostałych segmentów ciała. Takie „poukładane” cmentarzyska szczególnie liczne są na powierzchniach zrębowych. A sprawcą są ptaki.  Dla dorosłych chrząszczy sójki, sroki, kruki, gawrony, dzięcioły, sowy a nawet szpaki to śmiertelne zagrożenie atakujące z powietrza. Do tego dołącza o zmierzchu eskadra zwinnych nietoperzy, dla których jelonki to również przysmak.

Pamiętajmy, że jednocześnie na lądzie trwa ofensywa przeprowadzana dzień i noc przez desant zawsze głodnych jeży, kun, łasic, borsuków i lisów. Oskrzydla ją lekka kawaleria rzeszy gryzoni a na koniec rusza do boju ciężka artyleria w postaci wspomnianych wcześniej dzików. To jednak nie wszystko. W myśl zasady, że najgroźniejsze jest to czego nie widać, jelonek ma wrogów naturalnych również w stadium jaja i larwy. Bezkręgowce - pasożyty, drapieżne owady i grzyby owadobójcze przeprowadzają selekcję na pierwszym froncie.

Łańcuch pokarmowy i w tym wypadku kończy niechlubnie człowiek. Handel okazami i kolekcjonerstwo entomologów-amatorów są nadal dla tego okazałego owada zagrożeniem. Jak widzicie bycie największym w świecie owadów nie gwarantuje poczucia bezpieczeństwa. Przez cały cykl życiowy największego chrząszcza naszego kontynentu trwa jego walka o przetrwanie.

Darz Bór!

Rafał

Ciekawostki:

- Larwy jelonka są podobne do pędraków chrabąszczowatych, osiągają rozmiary do 10 cm!;

- Komory poczwarkowe wygryzane w drewnie nazywamy kokolitami, mają kształt jaja kurzego o wymiarach 60x40x30 mm i są utworzone z dębowych wiórek drzewnych, cząstek próchna i ekskrementów;

- Żuwaczki samców mogą osiągać połowę długości ich ciała!

- Samce podczas rójki potrafią z łatwością zlokalizować samice. Wszystko dzięki feromonom wydzielanym w rozrzucanych ekskrementach samic żerujących na zranionej korze;

- Jelonek rogacz jest najlepiej poznanym chrząszczem z rodziny Lucanidae. Inni przedstawicie jelonkowatych żyjący w naszych lasach są dużo mniejsi od ich kuzyna. Są to: ciołek matowy, zakliniec, kostrzeń oraz wynurt;

- całe życie jelonków związane jest ze starymi, świetlistymi dąbrowami. Postacie dorosłe żywią się sokiem drzew zdrowych, larwy natomiast potrzebują do rozwoju murszejącego drewna pniaków i korzeni;

- jelonek rogacz wpisany jest do Polskiej Czerwonej Księgi Bezkręgowców jako gatunek wysokiego ryzyka (silnie zagrożony wyginięciem w kraju w związku z zasięgiem wyspowym populacji oraz z wyraźną tendencją do stopniowego zanikania stanowisk). Wymieniony jest również w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (92/43/EWG z dnia 21 maja 1992) jako gatunek mający znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej i kwalifikujący siedlisko do objęcia Naturą 2000.