Skalniak: rośliny i zakładanie skalniaka ogrodowego [krok po kroku]

Skalniak to wyjątkowe miejsce w ogrodzie, gdzie piękne rośliny naturalnie przeplatają się z kamieniami, skarpami z kamieni w ogrodzie lub murkami, a całość sprawia wrażenie górskiego, bajkowego krajobrazu.

Założenie takiego ogródka skalnego wymaga trochę pracy, a przede wszystkim dokładnego rozplanowania i doboru roślin, jednak efekt może być oszałamiający. Kluczem do sukcesu jest jak najlepsze wkomponowanie skalniaka w ogród.

Kiedy zakładać skalniak w ogrodzie?

W zasadzie każdy termin jest dobry z wyjątkiem zimy i upałów w lecie, jednakowoż optymalny czas to wiosna. Pracom przy skalniaku sprzyja wtedy pogoda, a więc ciepło, ale nie upały.

Posadzone rośliny spokojnie mogą się zaaklimatyzować do nowych warunków i ukorzenić w skalniaku. Na wiosnę na pewno też łatwiej kupić rośliny na skalniak, który ma naśladować naturę i górski krajobraz.

Gdyby się okazało, że z jakichś względów nie uda nam się zrealizować założenia ogródka skalnego w miesiącach wiosennych, to możemy przełożyć pracę na późne lato, kiedy nie ma ryzyka upałów. W przypadku zapewnienia właściwej wilgotności nie powinno być żadnych problemów z ukorzenieniem się roślin na skalniaku.

Miejsce na skalniak w ogrodzie

Zanim podejmiemy ostateczną decyzję, co do lokalizacji skalniaka, warto poobserwować ogród pod kątem nasłonecznienia. Jeżeli wybierzemy wystawę południową ogrodu, to trzeba liczyć się z koniecznością posadzenia roślin światłolubnych i przede wszystkim odpornych na okresowe przesuszenie.

Niewielki skalniak w słońcu wystawiony na intensywne nasłonecznienie często ma przesuszoną glebę. Z kolei wystawa północna ogrodu może oznaczać niedostateczną ilość słońca i większe prawdopodobieństwo przemarzania roślin na skalniak podczas srogich mrozów. Poza tym, znacznie mniejsza ilość roślin toleruje cień lub półcień.

Trzeba też zauważyć, iż skalniak znajdujący się przy wysokich drzewach zazwyczaj ma problem związany z nadmiernym zacienieniem, a także podbieraniem wody przez korzenie drzew. Drzewa liściaste zrzucają też liście, co dodaje sporo pracy w okresie jesiennym.

Skalniak w ogrodzie nie musi mieć ścisłe określonego kształtu czy wielkości, mamy w tej kwestii dużą dowolność, ale powinno się uwzględnić miejsce na skalniak już na etapie projektu ogrodu. Nawet nie powinna to być żadna z figur geometrycznych, ponieważ w naturze nie występują idealne kształty. Pamiętajmy, aby skalniak w ogrodzie wyglądał naturalnie, w jakimś stopniu naśladował krajobraz górski i perfekcyjnie wkomponował się w cały ogród.

Gdzie zbudować skalniak? Najlepiej zrobić skalniak na wzniesieniu lub w zagłębieniu terenu. Świetnym miejscem na skalniaki ogrodowe będzie obszar znajdujący się obok tarasu, altany. Najpiękniejsze skalniaki są często zlokalizowane w okolicy oczka wodnego.

Od jakiegoś czasu modne stały się także kompozycje płaskie w formie kamiennej ścieżki wijącej się przez ogród, które dają niezwykle malowniczy i sentymentalny efekt wizualny. Powierzchnia skalniaka nie musi być duża – ciekawie zaprezentuje się niewielki skalniak zbudowany wzdłuż ogrodzenia lub ściany domu, szczególnie w niezbyt dużych ogrodach.

Z kolei ogrody podłużne powinny mieć skalniak w rogu działki. Natomiast kategorycznie unikajmy skalniaków na środku ogrodu ze względu na ich nienaturalny wygląd samotnej wyspy.

Skalniaki przed domem

Skalniak w ogrodzie nie musi być nudny i oznaczać jedynie kopca z kamieni polnych obsadzonego roślinami płożącymi. Warto puścić wodze fantazji i sprawić, aby nasz ogródek skalny zyskał ciekawy wygląd. Pamiętajmy, że najlepsze propozycje na skalniak podsuwa nam natura.

Na płaskim terenie świetnie prezentują się kompozycje z większych głazów i rozmaitych kamieni, pomiędzy którymi wystają rośliny posadzone w ogrodach skalnych. Dodatkowo na skalniak dobrze wysypać pokruszone skały, aby stworzyć namiastkę górskiego piargu.

Duże kamienie powinny mieć nieregularne kształty, a nawet pęknięcia lub nacieki, a wtedy cała kompozycja daje niesamowity efekt wizualny. Coraz częściej można zauważyć inspirację sztuką Wschodu przy projektowaniu skalniaków.

Ogrody żwirowe nie wymagają szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych, więc są idealnym rozwiązaniem dla tych, którzy nie chcą tracić cennego czasu na odchwaszczanie i podlewanie skalniaka, a jednocześnie zależy im na oryginalnej kompozycji.

Warstwa żwiru skutecznie stłumi wzrost chwastów oraz zapobiegnie szybkiemu parowaniu podłoża. Rośliny w takiej kompozycji muszą zostać perfekcyjnie dopasowane i przede wszystkim mieć kształt zbliżony do form spotykanych w naturze. Jeszcze inną możliwością jest obsadzenie roślinami suchego murku zbudowanego z podłużnych, płaskich elementów.

Na niewielki skalniak w przydomowym ogrodzie dobrze sprawdzają się:

• łupki,
• ciosy kamienne,
• kamienie łamane.

Murek podpiera skarpę, więc ciekawie będzie wyglądać ułożenie kaskadowe. Kiedy usuniemy kilkanaście centymetrów ziemi, należy ułożyć największe kamienie tak, aby szczeliny pionowe pomiędzy warstwami nie wypadały jedna nad drugą.

Trzeba pamiętać o systematycznym układaniu jednego długiego elementu w poprzek zagłębiając go w skarpie. Dzięki temu wiążemy murek ze skarpą. Rośliny sadzimy w szczelinach między kamieniami. Jeżeli murek ma więcej niż pól metra, to należy zrobić fundament z betonu, tłucznia lub z ubitego grubego żwiru.

Jak założyć skalniak krok po kroku

Stworzenie skalniaka nie jest trudne, o ile trzymamy się projektu.

1. Projekt skalniaka. Zanim przystąpimy do prac ziemnych, trzeba dokładnie wszystko rozplanować. Przydatne będzie narysowanie schematycznego planu obejmującego kształt skalniaka, rozmieszczenie największych kamieni, a także określonych grup roślin. Taki szkic na pewno pomoże uniknąć wielu błędów kompozycyjnych i pomoże założyć skalniak krok po kroku.
2. Przygotowanie miejsca pod skalniak. Pierwszymi pracami ziemnymi będzie zdjęcie murawy i wykopanie wierzchniej warstwy ziemi na około 30 cm pod fundament stabilizujący skarpę. Na dno zrobionego wykopu sypiemy podkład z drobnych kamieni i żwiru, które charakteryzują się dobrą przepuszczalnością, więc stworzą idealną warstwę drenażu. Teoretycznie można też wykorzystać gruz po budowie domu, jednak nie poleca się tego rozwiązania ze względu na dużą zawartość szkodliwego dla wzrostu roślin wapna. Wykop możemy zrobić trochę większy niż planowany skalniak, aby wyłożyć brzegi skalniaka agrowłókniną, aby zbytnio nie rozprzestrzeniły się trawy ozdobne i chwasty przy brzegach skalniaka. Ich usuwanie jest dość pracochłonne.
3. Tworzenie konstrukcji zewnętrznej skalniaka. Kiedy grunt mamy całkowicie oczyszczony, odchwaszczony i utwardzony, to musimy ułożyć kamienie, a wnętrze wypełnić ziemią. Następnie całość obficie podlewamy skalniak, aż ziemia osiądzie. Kiedy to nastąpi, usypujemy niewielkie wzniesienie z łagodnymi zboczami (chyba że budujemy ogrodowy skalniak stylizowany na japońskie ogrody żwirowe), po czym układamy kolejną warstwę kamieni, dosypujemy ziemię i ponownie podlewamy skalniak. Tę ostatnią czynność powtarzamy przez kilka dni. W ten sposób zauważymy miejsca, w których woda wymywa ziemię i możemy je uszczelnić za pomocą polnych otoczaków lub dosypując ziemię. Lepiej cierpliwie poczekać na zupełne opadnięcie ziemi w kopcu, aby nie ryzykować rozpadnięcia się skalniaka już po nasadzeniu roślin. Kiedy ziemia całkowicie osiądzie, po dwóch tygodniach sadzimy wybrane wcześniej rośliny zachowując stosowne odstępy pomiędzy nimi. Chodzi o zapewnienie miejsca do ich wzrostu. Rośliny najlepiej sadzić w grupach zawierających kilka sztuk jednego rodzaju roślin. Posadzone rośliny obficie podlewamy, a następnie wysypujemy tłuczeń kamienny i żwir na powierzchni skalniaka, co zapobiegnie nadmiernemu parowaniu wody.

Kamienie na ogród skalny

Warto zdać sobie sprawę, że to właśnie kamienie stanowią najważniejszy element naszego skalniaka. Wybór kamieni do ogrodu i ich kształt jest ważny, ponieważ nie tylko tworzą one na skalniaku odpowiedni klimat i nadają skalniakowi charakter górskiej łąki, ale także są idealnym tłem dla roślin.

Najlepszym wyborem do ogrodu będą kamienie z ostrymi krawędziami i nieregularnymi kształtami, gdyż one najbardziej przypominają górski krajobraz – mogą znakomicie naśladować naturę.

Otoczaki nie dają tak naturalnego efektu, ale jak komuś zależy właśnie na takich obłych kształtach kamieni na skalniaku, oczywiście niech spróbuje z stworzyć skalniak z polnych otoczaków.

Wybór odpowiednich kamieni w głównej mierze zależy od charakteru ogrodu i zastosowanych w nim materiałów budowlanych.

Jeżeli mamy sporo elementów z granitu, na pewno warto wykorzystać właśnie ten kamień na skalniak. Trzeba także wziąć pod uwagę wymagania posadzonych roślin wobec odczynu podłoża. Wspomniany już granit w niewielkim stopniu zakwasza glebę, natomiast dzięki wapieniowi lub bazaltowi uzyskujemy odczyn zasadowy.

Z kolei piaskowiec zaliczamy do skał miękkich i skał obojętnych. W tym przypadku należy pamiętać, iż skały piaskowe charakteryzuje się dużą miękkością i łatwo ulegają zmianom pod wpływem warunków atmosferycznych. Początkowo piaskowiec wyróżnia się piękną, jasną barwą, ale z czasem staje się szarawy.

W każdym razie jeśli zamierzamy założyć skalniak, nie zarzucajmy go na oślep kamieniami i nie decydujmy się na więcej niż dwa rodzaje kamienia, aby nie stworzyć wrażenia chaosu kompozycyjnego.

Rośliny na skalniak ogrodowy

Budując ogrodowy skalniak nie wolno zapominać o odpowiednim przygotowaniu podłoża uwzględniając wymagania glebowe roślin, które zamierzamy posadzić. Tak się składa, że zdecydowana większość roślin skalnych preferuje lekkie, piaszczysto-gliniane i dobrze przepuszczalne podłoża, z niewielką domieszką kompostu. Jeżeli nasza ziemia jest raczej gliniasta, to powinniśmy dosypać do niej próchnicy, piasku i żwirku.

Z kolei mocno piaszczyste podłoże wzbogacamy próchnicą i gliną. Rozmieszczając rośliny należy zwrócić szczególną uwagę na przepuszczalność, gdyż rośliny nie lubią zastojów wodnych i powinny mieć przepuszczalne podłoże. Przy zbyt ciężkiej glebie w ogrodach zazwyczaj niezbędny okazuje się drenaż głębszych warstw polegający na wkopaniu dodatkowych kamieni i grubego żwiru.

Skalniak w ogrodzie może być kolorowy, ale lepiej zachować umiar, aby nadmiar barw nie sprawiał wrażenia pstrokacizny. Warto postawić na odpowiednie rośliny i kierować się ogólnymi zasadami mówiącymi, iż wysokie rośliny mamy sadzić z tyłu, z przodu dominują niskie rośliny ozdobne, duże drzewa pojedynczo, a małe gatunki roślin w grupach. Warto posadzić w ogrodzie rośliny rośliny niższe, o zwartym pokroju, lub rośliny płożące. Takie połączenie roślin naśladujące górskie zbocza sprawi że nasz skalniak będzie estetyczny.

Podczas budowy skalniaka warto łączyć rośliny zimozielone (np. rośliny wysokogórskie) z sezonowymi bylinami kwitnącymi wiosną i latem, aby skalniak w ogrodzie prezentował się okazale przez cały rok. Niektórzy decydują się też posadzić rośliny wyróżniające się intensywną barwą kwiatów i silnym zapachem, aby przyciągać na ogród skalny piękne motyle. Przy ich wyborze warto zwrócić uwagę na okres kwitnienia.

Kompozycja złożona z roślin kwitnących w różnych miesiącach gwarantuje kolorowy skalniak w ogrodzie od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Dlatego nie zaleca się tworzenia ogrodów skalnych monotematycznych, a więc złożonych z roślin należących do tej samej grupy, np. wyłącznie wrzosów lub samych roślin cebulowych. Nadmiar gatunków roślin w skalnym ogrodzie rośliny też nie prezentuje się za dobrze, więc zachowajmy zawsze umiar.

Najwygodniejszą formą zakupu są rośliny w doniczkach, ponieważ możemy je sadzić praktycznie przez cały sezon wegetacyjny i mamy możliwość zobaczenia, jak będą prezentować się w określonym miejscu, zanim je wsadzimy do ziemi. Daje to również okazję do poeksperymentowania z ustawieniem roślin. Aby dobrze się rozwijały zalecamy posadzić je z zachowaniem odpowiednich odstępów.

Trzeba szczególnie uważać w przypadku roślin silnie rosnących bądź ekspansywnych. Niezwykle istotne, z punktu widzenia dobrego wzrostu roślin, jest dokonanie selekcji pod konkretne wymagania glebowe, świetlne i stanowiskowe. Jak zatem powinien wyglądać dobór roślin? Rośliny posadzone w skalnym ogrodzie powinny charakteryzować się małymi wymaganiami wobec gleby.

Gatunki o małych wymaganiach glebowych

• chaber górski,
• macierzanka wczesna,
• macierzanka piaskowa,
• płomyk,
• wilczomlecz pstry,
• żagwin ogrodowy,
• dąbrówka rozłogowa,
• rozmaite rodzaje rozchodników.

Gatunki roślin na skalniak wymagające gleby zasadowej

• dzwonek karpacki,
• skalnica,
• gęsiówka skalna,
• goździk alpejski.

Z kolei rojniki, janowiec indyjski, azalia japońska czy też wrzos pospolity najlepiej się czują na podłożu kwaśnym.

Doskonale prezentują się na skalniaku rośliny cebulowe, jak:

• narcyzy,
• krokusy,
• tulipany botaniczne,
• rośliny cebulowe takie jak krokusy.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę kwestie nasłonecznienia, to w najbardziej słonecznym miejscu możemy sadzić rośliny:

• dzwonek karpacki,
• gęsiówkę kaukaską,
• aster alpejski,
• rojnik,
• irga płożąca,
• rozchodnik,
• skalnicę Arendsa,
• szarotkę alpejską,
• sasankę.

Rośliny dobrze znoszące cień, to:

• dąbrówka rozłogowa,
• jancea,
• tawułka,
• przylaszczka siedmiogrodzka,
• pantofelnik dwukwiatowy.

Najpiękniejsze tło tworzą rośliny iglaste. Fantastycznie wyglądają iglaki na skalniak w ogrodzie mające formę kulistą, np. odmiany roślin skalnych takich jak cyprysik groszkowy i karłowate odmiany sosny górskiej polecane na słoneczne skalniaki albo odmiana sosny balsamicznej na stanowiska półcieniste.

Najlepiej je sadzić w towarzystwie roślin zadarniających. Sprawdzą się też byliny kwitnące. Z kolei iglaki w formie miniaturowych drzewek lub krzewów ozdobnych są bardzo reprezentacyjne. Wystarczy wspomnieć o odmianach jodły koreańskiej, jałowca łuskowego lub świerku białego. Nad większymi kamieniami pięknie się prezentują iglaki płożące, np. odmiany jałowca płożącego. Z krzewów liściastych dobrym wyborem będą karłowe odmiany berberysu i wierzby lub pięciorniki. Samo sadzenie roślin w ogródku skalnym nie powinno sprawić wielkich problemów. Trzeba je delikatnie wyciągnąć z doniczek i umieścić w wykopanych wcześniej dołkach. Zwróćmy uwagę na to, że szyjki korzeniowe powinny znaleźć się troszeczkę nad poziomem ziemi. Glebę wokół rośliny możemy lekko ubić, a następnie nasypać żwiru. Dopiero wtedy rośliny podlewamy. Sadzenie roślin w szczelinach skalnych wydaje się nieco bardziej skomplikowane. Pamiętajmy, aby wybrać młode sadzonki, ale z bardzo dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym. W przeciwnym razie mogą zaistnieć kłopoty z ukorzenieniem się roślin. Korzenie musimy delikatnie skrócić, a następnie oczyścić szczelinę z resztek roślinnych albo starego podłoża. Kiedy to uczynimy, to na dnie wgłębienia umieszczamy kamień, a na niego sypiemy następnie cienką warstwę ziemi, a potem delikatne wsuwamy korzeń rośliny i przysypujemy ziemią, którą dociskamy kolejnym kamykiem.

Jak dbać o skalniaki ogrodowe?

Skalniak ogrodowy wymaga pielęgnacji. Szczególnie krótko po założeniu ogródka powinniśmy sprawdzać stabilność konstrukcji kamiennych. Również rośliny wieloletnie umieszczone w szczelinach skalnych możemy doglądać, czy tkwią mocno w podłożu. Niekiedy trzeba dosypać trochę ziemi, a niektóre z nich dobrze będzie dodatkowo nawadniać, aż się ukorzenią. Kiedy wszystkie rośliny się przyjmą, to podlewamy je wyłącznie podczas suszy. Na bieżąco warto usuwać chwasty, które mogą być uciążliwe, jeżeli użyliśmy ziemi kompostowej do założenia ogródka. Taka ziemia zazwyczaj zawiera wiele nasion chwastów, które nie tylko szybko kiełkują, ale również mocno się rozrastają po wykiełkowaniu, co może doprowadzić do zagłuszenia roślin ozdobnych. Usuwanie chwastów jest konieczne i trzeba je wyrywać z całym korzeniem.

Pielić musimy jednak ręcznie ze względu na ochronę pozostałych roślin. Większość roślin na skalniak sprawdza się w dość ubogiej ziemi, jednak dobrze od czasu do czasu sypnąć cienką warstwę żyznej ziemi na wierzch naszej kompozycji. Rośliny nawozimy jednie w razie ich słabego wzrostu. Najczęściej stosuje się granulowany nawóz mineralny o spowolnionym działaniu, ewentualnie jakiś nawóz dolistny aby szybko dostarczyć roślinom składniki pokarmowe. Kępy roślin z czasem się rozrastają i jeżeli zaczyna im brakować miejsca na dalszy wzrost, to znak, iż trzeba je przyciąć i rozmnożyć. Sadzonki krzewów ozdobnych rozsadzamy w innych miejscach bądź w tych samych, ale po wymianie ziemi na świeżą. Na bieżąco możemy też usuwać przekwitłe kwiatostany, aby rośliny nie zużywały energii na produkcję nasion oraz ogołocone części roślin. Pamiętajmy też, żeby sprawdzić, czy jakaś nasza roślinka nie potrzebuje okrycia i zabezpieczenia przed mrozami. Znakomicie sprawdza się biała agrowłóknina lub gałązki roślin iglastych. Okrycie zdejmujemy, kiedy ustaną mrozy.