Lęk przed przytyciem został po raz pierwszy zdiagnozowany w latach 30. ubiegłego wieku. Od tego czasu niestety chorych na jadłowstręt psychiczny, czyli anoreksję – przybywa. Winne są temu rozliczne czynniki psychologiczne i społeczne, jednak co jest istotne to fakt – że jest to choroba, którą można i wręcz trzeba leczyć, ponieważ może prowadzić nawet do śmierci. Jakie są objawy anoreksji, kto jest na nią najbardziej narażony i jak z niej wyjść?
Spis Treści
Co to jest anoreksja?
Anoreksja to jedno z zaburzeń odżywiania – jednostki chorobowej zaklasyfikowanej w ICD-10, czyli międzynarodowej klasyfikacji chorób. To jadłowstręt psychiczny, czyli celowe doprowadzanie do coraz mniejszej masy ciała, najczęściej przebiegające z zaburzeniami obrazu własnego ciała, zaburzeniami psychicznymi, lękiem, niską samooceną i nierzadko też perfekcjonizmem. Chorzy na anoreksję, mimo coraz gorszego samopoczucia wynikającego z niedożywienia i postępującego wyniszczenia organizmu, nadal podejmują różnego rodzaju działania, by jeszcze bardziej obniżyć masę ciała.
Szacuje się, że na anoreksję na świecie choruje około 1% kobiet. Anoreksja u mężczyzn także występuje i dotyczy 0,05-0,1% płci męskiej. Szacuje się, że w Polsce może obejmować prawie 2% nastolatków (obu płci). To jedna z charakterystycznych cech tej choroby, iż anoreksja u nastolatków występuje częściej, niż u dorosłych. Najliczniejsze „żniwo” zbiera w grupie 13-14-latków oraz 17-18-latków. Europa i Ameryka Północna, a także Japonia i część Afryki Południowej to regiony o największym odsetku anoreksji wśród ludzi.
Niestety, jak wspomniano we wstępie, anoreksja może być chorobą śmiertelną – śmierć może nastąpić wskutek powikłań głodzenia się (dotyczy to około 50% chorych), duża część anorektyków popełnia także samobójstwa. Śmiertelność ogólna z powodu anoreksji wynosi około 10%, co oznacza, że 1 na 10 chorych na anoreksję umiera.
Anoreksja – przyczyny
Konkretne przyczyny anoreksji nie są jasno sprecyzowane. Mówi się, że to głównie czynniki psychoanalityczne, rozwojowe i systemowe, a choroba ta jest opisywana jako wieloczynnikowa. Jedna z najpopularniejszych teorii związanych z rozwijaniem się anoreksji zwraca uwagę na trzy grupy przyczyn jej wystąpienia:
- predysponujących,
- wyzwalających,
- podtrzymujących.
Po pierwsze więc wskazuje się, że osoba chora na anoreksję może mieć pewne cechy osobowościowe predysponujące ją do zachorowania. W tym to takie cechy, jak wysoka wrażliwość, wysoka emocjonalność, zaburzenia odczuwania głodu i sytości czy niskie zadowolenie z życia. Czynnikiem predysponującym do anoreksji może być też dysfunkcja rodzinna, złe doświadczenia związane z rówieśnikami czy też urazy na tle seksualnym.
Kolejna grupa czynników to te wyzwalające, czyli mogące być swego rodzaju „spustem” do rozwoju choroby. To na przykład ekspozycja na negatywne komentarze otoczenia, zwłaszcza dotyczące wyglądu, masy ciała, kształtu ciała. To także wystawienie chorego na treści o odchudzaniu, upiększaniu się – które na przykład są bardzo szeroko rozpowszechnione w kanałach social media. Jeszcze bardziej uwydatniają one niską samoocenę i podkreślają w głowie chorego myślenie o „byciu idealnym”.
Czynniki podtrzymujące z kolei to najczęściej te związane z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego – szybkie uczucie pełności, przejedzenia, co prowadzi do dalszych ograniczeń w przyjmowaniu odpowiedniej ilości pokarmu.
Trzeba podkreślić, że pewne cechy osobowości predysponują ludzi do tej choroby, ale ważną rolę odgrywa także kwestia neuroprzekaźników i neuromodulatorów – często zachwiana w anoreksji.
Anoreksja bulimiczna
Jadłowstręt psychiczny to sytuacja, w której chory zupełnie ogranicza pokarmy lub odmawia ich, co prowadzi do coraz większego niedożywienia i zmniejszania masy ciała. To typ restrykcyjny anoreksji. W klasyfikacji chorób związanych z zaburzeniami odżywiania mówi się też o anoreksji bulimicznej – bulimii. To z kolei tym bulimiczny z przejadaniem się czy też tym żarłoczno-wydalający. Polega on na wysokim odczuwaniu apetytu i objadaniu się. Po epizodzie objadania się następuje epizod związany z czynnościami prowadzącymi do zmniejszenia masy ciała czy też przeciwdziałającymi zwiększeniu masy ciała po objedzeniu się, czyli prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających. Osoba chorująca na anoreksję bulimiczną objada się zwykle wskutek wysokiego napięcia psychicznego, następnie odczuwa wyrzuty sumienia i niezadowolenie z faktu objedzenia się i „pociechę” znajduje w pozbyciu się jedzenia z układu pokarmowego.
Anoreksja – test
Prostym testem na to, czy nasza masa ciała jest w normie, jest wyliczenie BMI. Anoreksja prowadzi do obniżenia masy ciała, zatem obliczając wartość Body Mass Index, można wstępnie sprawdzić, czy nie mamy do czynienia ze zbyt małym pobieraniem pokarmu.
Aby sprawdzić BMI, musimy znać wzrost i masę ciała osoby, której ma dotyczyć test. Wzór na BMI jest następujący:
BMI = masa ciała (w kg) / (wzrost w cm)2
Prawidłowa wartość BMI to ta między 18,5 i 24,99, zaś zbyt niska masa ciała jest wtedy, gdy BMI wskazuje na poniżej 18,5. Przy czym wartość:
- 18,49-17 wskazuje na niedowagę,
- 16-16,99 to wychudzenie
- Poniżej 16 to wygłodzenie.
Anoreksja - jakie ma początki?
Początkowa faza anoreksji to najczęściej zafascynowanie odchudzaniem, jednocześnie dochodzi już do ograniczania jedzenia, a temu towarzyszy ukrywanie przed rodziną i bliskimi swoich nadmiernych ograniczeń żywieniowych. Wskutek zmniejszenia masy ciała osoba chora na anoreksję jest pełna energii i zapału do dalszego odchudzania, wyraża zadowolenie z siebie i z efektów, jakie uzyskała dotychczas. Od początkowej fazy anoreksji do postawienia diagnozy może minąć nawet pół roku, a czasem i dłużej, ponieważ chorzy są często osobami bardzo inteligentnymi i sprytnymi, potrafiącymi ukrywać swoje zachowania i samopoczucie. Na szczęście nie da się w pełni ukryć zmniejszającej się masy ciała.
Świadoma anoreksja
Kolejnym etapem choroby jest postępujące zmniejszanie masy ciała, ale przebiega ono najczęściej już z pogorszoną samooceną, brakiem zadowolenia z efektów, a wręcz chory coraz bardziej jest przekonany o tym, że ma zbyt dużo tkanki tłuszczowej. Chorzy nie zauważają wówczas swojego postępującego wyniszczenia, towarzyszy im ciągły lęk przed przytyciem w połączeniu z zaburzonym obrazem własnego ciała. Chory izoluje się, może mieć objawy depresyjne, oczywiście wraz z objawami somatycznymi. Ten etap to wszystkie objawy anoreksji.
Anoreksja u dzieci
Coraz częściej zauważa się anoreksję u bardzo młodych osób, a wręcz u dzieci w wieku przedszkolnym. Zaniepokojenie powinny wzbudzać takie objawy, jak odmawianie jedzenia posiłków i stopniowe zmniejszanie objętości jedzenia w wyniku stresowych sytuacji (w przeciwnym razie, gdy nie ma podstaw emocjonalnych do odmawiania jedzenia, mówimy o chorobliwym braku łaknienia). Ograniczanie jedzenia ma wówczas na celu zwrócenie uwagi rodziców/opiekunów na dziecko, które nie radzi sobie z kwestiami emocjonalnymi.
Anoreksja w ciąży
Pregoreksja to odmiana anoreksji, dotycząca kobiety w ciąży. Wiąże się z lękiem przed przytyciem wskutek rozwoju ciąży. Jest o tyle niebezpieczna, że nie tylko prowadzi do pogorszenia zdrowia ciężarnej, ale może się odbić na rozwijającym się dziecku. W krytycznej sytuacji pregoreksja może być przyczyną poronienia.
Anoreksja - jak leczyć?
Leczenie anoreksji jest kwestią indywidualną. Najczęściej stosuje się terapię łączoną farmakoterapię i psychoterapię. Ważnym elementem leczenia jest też współpraca z dietetykiem, który ustali odpowiednią dietę dla chorego na każdym etapie leczenia. Tu warto podkreślić, że osoba wychodząca z anoreksji oczywiście powinna jak najszybciej zacząć przyjmować odpowiednie ilości jedzenia, by nie pogłębiać niedożywienia, ale należy uważać na tak zwany „szok pokarmowy” (z ang. refeeding syndrome, zespół ponownego odżywienia). To sytuacja, w której dochodzi do zaburzeń wodno-elektrolitowych, kiedy po długim okresie nieprzyjmowania pokarmów do organizmu wprowadzimy większą ilość składników mineralnych wraz z pożywieniem.
Wszystkie skutki anoreksji są bardzo szerokie i tak naprawdę dotyczą każdego układu w organizmie. Bowiem wiążą się z długotrwałym niedożywieniem. Dlatego też należy jak najszybciej zwracać uwagę na ewentualne czynniki wyzwalające chorobę oraz zmiany w funkcjonowaniu osób narażonych na rozwój anoreksji, by w porę móc zainterweniować.
Literatura:
- Sarzała D.: Anoreksja jako zagrożenie dla zdrowia oraz społecznego funkcjonowania człowieka w kontekście etiologii i profilaktyki. Kwartalnik Naukowy 2017; 4(32).
- Bąba-Kubiś A. i wsp.: Anoreksja – jadłowstręt psychiczny. Pomeranian J Life Sci 2018; 64(4).
- Lewitt A. i wsp.: Interwencje żywieniowe w leczeniu anoreksji – wskazówki dietetyczne. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2008, 4(3): 128–136.
dr Bartek KulczyńskiDyplomowany Dietetyk, absolwent Wydziału Nauk o Żywności i Żywieniu
NowaFarmacja.pl
Od 2018 roku wykładowca na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu. Aktualnie prowadzi największy kanał YouTube w Polsce o zdrowiu "dr Bartek Kulczyński". Jako dietetyk z wykształcenia, specjalizuje się w dietoterapii chorób sercowo-naczyniowych – miażdżycy, podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi i nadciśnienia tętniczego krwi. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych o zasięgu krajowym i zagranicznym. Swoją wiedzę aktualizuje i poszerza poprzez uczestnictwo w licznych szkoleniach i konferencjach naukowych. Przez wiele lat był członkiem Polskiego Towarzystwa Dietetyków, Polskiego Towarzystwa Nauk Żywieniowych i Polskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą. Prywatnie pasjonat wypraw rowerowych i spływów kajakowych. Na blogu Apteki Nowa Farmacja dzieli się zgromadzoną przez siebie wiedzą pisząc artykuły na temat m.in. odpowiedniego żywienia.
