Przed Tobą ostatni przystanek na naszej ścieżce. Po lewej stronie mijasz gęste zarośla wierzby szarej, przy których widzisz stertę śmieci wypełniających zabagnione obniżenie. Nie jest to jednak zaniedbanie ze strony Parku. Z tego miejsca śmieci nie zostały usunięte aby ukazać zagrożenia, jakim podlegają niewielkie, bezodpływowe zagłębienia terenu. Na tym krótkim odcinku ścieżki chcemy zwrócić Twoją uwagę nie tylko na żyjące tu organizmy ale również na oddziałujące na nie negatywne czynniki.

Szereg gatunków roślin, skorupiaków, ślimaków, owadów i płazów wymaga do swego pełnego rozwoju obecności wody, dlatego występują tylko na obszarach, na których woda utrzymuje się przez cały sezon wegetacyjny lub przynajmniej do połowy lata. Poziom wody w danym zbiorniku decyduje często o występowaniu lub braku jakiegoś organizmu. Z reguły, najwięcej wody jest wiosną, kiedy topnieje pokrywa śniegowa. W tym też czasie płazy odbywają swoje gody. Z upływem czasu z jaj złożonych przez płazy rozwijają się larwy, jednak nie wszystkie z nich kończą proces rozwoju metamorfozą. Wiele z nich ginie w wysychających przedwcześnie zbiornikach. Powodów wysychania małych zbiorników wodnych jest kilka, ale najważniejszy z nich to nadmierne ich zarastanie roślinnością, w wyniku naturalnej sukcesji. Przykłady tego możesz oglądać m.in. wędrując wzdłuż naszej ścieżki przyrodniczej oraz na pozostałym obszarze Półwyspu Rosochaty Róg. W ostatnim czasie niewielkie śródpolne zabagnienia i „oczka” wodne coraz częściej znikają z naszego krajobrazu w wyniku działalności człowieka, polegającej na zasypywaniu ich, np. śmieciami lub osuszaniu terenu. Pomimo coraz mniej korzystnych warunków panujących w przekształcanych zbiornikach, płazy uparcie wracają do nich, ponieważ wykazują przywiązanie do miejsc, w których same przeszły przeobrażenie. Często poziom wody w tych zbiornikach drastycznie się obniża lub woda całkowicie wysycha, co w znacznym stopniu ogranicza sukces lęgowy lub zupełnie uniemożliwia zakończenie rozwoju płazów.

Idąc dalej, tuż za kępą wierzb widzisz podłużny staw, w którym występuje traszka zwyczajna.

Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris)

nazwa angielska: smooth newt

nazwa niemiecka: Teichmolch

Traszka zwyczajna (rys. 47) jest najpospolitszą spośród polskich traszek oraz delikatniejsza i mniejsza od drugiej traszki spotykanej na obszarze Parku - traszki grzebieniastej. Samice osiągają 10 cm długości, samce - 11 cm, ale najczęściej spotyka się okazy 7-8 centymetrowe. To, że samce są większe od samic, jest wśród naszych płazów zjawiskiem wyjątkowym. Skóra traszki zwyczajnej jest cienka i delikatna, ogon nieco dłuższy od reszty ciała.

Samiec ma na grzbiecie ciemne plamy na brunatnym, brunatno-oliwkowym lub szarym tle, brzuch plamisty (ciemne plamy na ceglasto-czerwonym tle), boki żółtawe w duże, nieregularne plamy. Na płetwie ogonowej, której krawędzie są czerwone, od spodu występuje błękitnawa smuga. Samica ma grzbiet jaśniejszy, niż samiec, brązowy lub oliwkowy, a na nim dwie równoległe, ciemne pręgi, powstałe ze zlania się ze sobą drobnych plamek. Blado żółty brzuch pokryty jest ciemnymi, różnie ułożonymi plamkami. Poza okresem godowym ubarwienie obu płci jest dużo mniej intensywne.

Ze snu zimowego traszka zwyczajna budzi się wcześnie, w lutym - na początku marca. Często wchodzi do zbiorników wodnych, które częściowo pokryte są jeszcze lodem. Gody rozpoczyna najwcześniej spośród wszystkich naszych płazów. Temperatura wody wynosi wtedy 4-8 ^OC. W czasie godów, zarówno u samca jak i u samicy na grzbietowej stronie ciała pojawia się „grzebień”. U samca jest on wyraźnie wyższy, ostro piłkowany i ciągnie się nieprzerwanie od głowy do końca ogona (rys. 48), natomiast u samicy jest niższy, równy i ogranicza się jedynie do płetwy ogonowej. Ponadto na tylnych kończynach samca wyrastają płatki skóry, przypominające błony pływne, a wargi kloaki* są silnie nabrzmiałe i gładkie, podczas gdy u samicy wargi kloaki są małe i pomarszczone.

Zaloty traszki zwyczajnej (rys. 49) odbywają się przy dnie zbiornika wodnego i kończą się zebraniem przez samicę spermatoforu* (pakietu plemników) złożonego przez samca. Jaja składane są pojedynczo i zawijane w liście roślin wodnych (rys. 50). Po dwóch tygodniach z jaj wykluwają się larwy (rys. 51) mierzące około 8 mm długości. Po upływie 10-12 tygodni, kiedy larwy osiągną 3,5-5,5 cm długości, następuje ich przeobrażenie. W czerwcu - lipcu traszki opuszczają zbiorniki wodne, jednak cały czas przebywają w ich pobliżu, mają bowiem bardzo słaby zmysł orientacji przestrzennej. Na sen zimowy udają się w październiku, wyszukując do tego celu wilgotnych i osłoniętych od mrozu kryjówek. Często zimują w towarzystwie innych płazów. Dojrzałość płciową osiągają w 2-3 roku życia.

Przebywając w wodzie traszka zwyczajna żywi się mikroskopijnymi organizmami zwierzęcymi, potem drobnymi skorupiakami (dafnie, oczliki, małżoraczki), larwami owadów (np. komarów), kijankami różnych płazów i ich jajami, na lądzie zaś poluje na pająki, mrówki, chrząszcze, pierścienice i nagie ślimaki.

Naturalnymi wrogami traszki zwyczajnej są głównie ptaki wodne - zwłaszcza kaczki, zaskrońce, żaby wodne, jeże, łasice i szczury, a w okresie życia larwalnego drapieżne larwy owadów wodnych, niektóre ryby i płazy, w tym inne traszki.

Traszka zwyczajna występuje w Europie i Azji. W Polsce jest pospolita na nizinach, natomiast rzadziej spotyka się ją w górach. Nie jest wybredna w wyborze siedliska - występuje we wszelkiego rodzaju zbiornikach wodnych. W okresie życia na lądzie spotkać ją można w wilgotnych, zacienionych miejscach: pod kamieniami i zwalonymi drzewami, w norkach drobnych ssaków i owadów, w piwnicach, itp.

Latem, wypatrując w wodzie traszki, zwróć uwagę na zielony kożuszek pływający po powierzchni wody, złożony z drobnych listków roślin zwanych rzęsą (rys. 52). Możesz tu rozróżnić dwa gatunki: rzęsę drobną Lemna minor i rzęsę trójrowkową Lemna trisulca. Rzęsa drobna jest jedną z najmniejszych roślin kwiatowych na świecie - osiąga rozmiary około 2-3 milimetrów. Rzęsa trójrowkowa jest prawdziwym „gigantem” wśród rzęs - osiąga rozmiary od 4 do 10 mm.

Rys. 53. Siedmiopalecznik błotny (a), jeżogłówka najmniejsza (b) i gwiazdnica błotna (c)

Wśród otaczających staw roślin możesz zobaczyć m.in.: siedmiopalecznika błotnego Comarum palustre, jeżogłówkę najmniejszą Sparganium minimum i gwiazdnicę błotną Stellaria palustris (rys. 53).

Na kwiatach wielu roślin, zwłaszcza z rodziny baldaszkowatych, przez cały sezon obserwować możesz liczne, barwne owady, przypominające wyglądem pszczoły lub osy. Są to przedstawiciele rodziny bzygowatych Syrphidae, takie jak np. bzyg pospolity Syrphus ribesii, czy gnojka trutniowata Eristalis tenax (rys. 54). Dorosłe bzygowate odwiedzają kwiaty w poszukiwaniu nektaru i pyłku, którymi się odżywiają. Ich larwy prowadzą drapieżny tryb życia, będąc śmiertelnymi wrogami mszyc.

Często na tych samych kwiatach możesz spotkać inne gatunki owadów, należące do nadrodziny pszczołowatych Apoidea (rys. 55). Błonkówki te odżywiają się pyłkiem i nektarem kwiatów zarówno jako larwy, jak i postacie dorosłe. Okresowo pszczoły odżywiają się również produkowaną przez mszyce spadzią. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, oprócz hodowanej przez człowieka pszczoły miodnej, możesz spotkać około 200 gatunków tzw. „pszczół dziko żyjących” (z 450 gatunków występujących w Polsce). Pszczoły, obok wielu innych owadów wchodzą w skład pożywienia płazów. Warto przy tym wspomnieć, że żaby są wyjątkowo odporne na użądlenia pszczół, bez żadnych widocznych konsekwencji mogą pożreć nawet 20 robotnic pszczoły miodnej.

Na suchych stokach pobliskich łąk możesz spotkać wygrzewającą się jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis, jedynego występującego na trasie ścieżki przedstawiciela gromady gadów. Jaszczurka zwinka (rys. 56) jest najpospolitszym polskim gadem, występującym na otwartych trawiastych łąkach i nasłonecznionych polanach leśnych, na skraju dróg i wrzosowisk, na zboczach wzgórz i podmiejskich rumowiskach. Zwinka wykazuje wybitnie dzienną aktywność, noce spędza ukryta w norce. Na pokarm zwinki składają się głównie: prostoskrzydłe, gąsienice motyli, chrząszcze biegaczowate, wije, pająki i ślimaki, a w mniejszych ilościach również małe jaszczurki i płazy. Jej naturalnymi wrogami są: duże żaby, zaskrońce, żmije, inne jaszczurki, sowy, czaple, kruki, wrony, sroki, jastrzębie, krety, lisy i inne ssaki.

Wędrując wzdłuż ścieżki możesz zaobserwować na pobliskich łąkach liczne kopce ziemne, tzw. kretowiska. Są to ślady obecności kreta Talpa europaea (rys. 57), który kopie skomplikowane systemy korytarzy i nor. Spotkać go można na polach, łąkach, w ogrodach i na skraju lasów.

Kret doskonale przystosował się do życia pod ziemią. Krótkie kończyny przednie, zaopatrzone w szerokie i mocne pazury, służą mu do kopania. Podziemne chodniki kreta dzielą się na mieszkalne i łowieckie. Właściwe mieszkanie mieści się pod największym kretowiskiem i składa się z kilku komór lęgowych oraz spiżarni. Kret ma intensywną przemianę materii, dziennie zjada tyle, ile sam waży. Samica kreta rodzi średnio 5 młodych, które są małe i ślepe. Samodzielność uzyskują dopiero po dwóch miesiącach, a dojrzałość płciową po roku.

Tu kończy się nasza wycieczka, ukazująca życie kilku gatunków płazów i środowisko ich występowania. Nie rozstajemy się jednak jeszcze. Możesz poznać dodatkowo systematykę płazów Polski oraz dokonania Parku w zakresie ochrony płazów, a także nauczyć się rozpoznawania wszystkich płazów spotykanych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, korzystając z zamieszczonego na następnej stronie klucza.

ciąg dalszy »

POWRÓT