Recenzje

David Musgrove, Michael Lewis, „Tkanina z Bayeux. Opowieść wysnuta”, Warszawa 2022, Państwowy Instytut Wydawniczy, wyd. I, ss. 350, ISBN 978-83-8196-390-9.

Podbój Anglii przez księcia Normandii Wilhelma, zwanego później Zdobywcą, i najważniejszy epizod tej kampanii – bitwa pod Hastings (14 października 1066 r.), gdzie śmierć poniósł ostatni anglosaski król Anglii Harold II Godwinson, stanowią punkt zwrotny w dziejach Wysp Brytyjskich. Dla Anglii oznaczało to koniec trwającej od V w. epoki anglosaskiej, a zarazem było początkiem szeroko zakrojonych zmian o charakterze politycznym, kulturowym i społecznym. Odmieniły one oblicze tego wyspiarskiego kraju. Zwycięska kampania Wilhelma, zakończona jego koronacją na króla, trwale złączyła polityczne dzieje Anglii i Francji, czego skutki Europa odczuwać będzie przez całe średniowiecze. Okoliczności, przebieg oraz konsekwencje normańskiego podboju przybliżają nam zarówno współczesne wydarzeniom anglosaskie i normańskie źródła pisane, jak i późniejsze narracje kronikarzy żyjących i tworzących wiele lat po opisywanych wydarzeniach. Jednak najbardziej spektakularnym dziełem ukazującym historię podboju i jej głównych bohaterów jest tzw. Tkanina z Bayeux – mierzący 0,5 metra szerokości i 68 metrów długości lniany materiał, na którym w latach 70. XI w. wyhaftowano sceny przedstawiające dzieje opanowania Anglii przez Normanów. Rękodzieło zasługuje na szczelną uwagę choćby przez sam fakt, że jest zabytkiem unikatowym na skalę światową. To jedyna tego typu tkanina zachowana do naszych czasów – i to w tak kompletnej formie.

Brytyjscy uczeni David Musgrove i Michael Lewis podjęli się zadania, by przybliżyć czytelnikowi niebędącemu historykiem wieloaspektowe dzieje tego dzieła sztuki oraz pomóc zrozumieć zaprezentowaną na nim opowieść. David Musgrove uzyskał stopień doktora archeologii na podstawie badań nad średniowiecznym krajobrazem, a zwłaszcza – melioracją klasztorów i rekultywacją gruntów w Somerset. Zajmuje się również szeroko rozumianą popularyzacją wiedzy historycznej. Aktualnie jest dyrektorem merytorycznym internetowego portalu HistoryExtra, w ramach którego prowadzi podcast, a także redaktorem magazynów: BBC History Magazine i BBC History Revealed. Z kolei Michael Lewis to archeolog i profesor wizytujący na Uniwersytecie w Reading oraz kierownik działu Portable Antiquities w British Museum. Interesuje się przede wszystkim drobnymi średniowiecznymi przedmiotami związanymi z życiem codziennym i praktykami religijnymi oraz właśnie Tkaniną z Bayeux – jest członkiem Bayeux Tapestry Scientific Committe (Komitetu Naukowego Tkaniny z Bayeux).

Wspólna książka autorów oryginalnie ukazała się w 2021 r. za sprawą wydawnictwa Thames & Hudson Ltd. pt. „The Story of the Bayeux Tapestry. Unravelling the Norman Conquest”. Dość szybko została przetłumaczona na język polski przez Katarzynę Pachniak, przy konsultacji naukowej prof. Jacka Banaszkiewicza, i wydana nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego w 2022 r. Do sięgnięcia po książkę zachęca już sama okładka, na której widnieją wybrane sceny z haftu przedzielone złotym, mieniącym się pismem. Pozycja liczy 350 stron, na których umieszczono 127 kolorowych ilustracji. Na treść składają się wstęp oraz dwanaście głównych rozdziałów, podzielonych jeszcze na mniejsze podrozdziały. Praca nie ma przypisów, co jest zrozumiałe w przypadku lektury popularnonaukowej, zawiera za to pełną bibliografię, którą dla wygody czytelnika posortowano według rozdziałów i opatrzono krótkim opisem. Ponadto książka posiada wykaz źródeł ilustracji, kalendarium wydarzeń oraz indeks osób, co w znaczący sposób pomaga orientować się w jej treści.

W problematykę wprowadza czytelnika wstęp, w którym autorzy najpierw wyjaśniają, czym jest Tkanina z Bayeux, przedstawiają pokrótce koleje jej losów oraz to, w jaki sposób dzieło przetrwało do naszych czasów w tak dobrym stanie. Wstęp kończy się zwięzłym zarysem dziejów debaty naukowej wokół Tkaniny, z naciskiem na jej multidyscyplinarny charakter oraz różnorodność poglądów i interpretacji. Pierwsze dwa główne rozdziały można uznać za dalszą część wstępu przed właściwą analizą treści samej Tkaniny. Początkowy omawia zagadnienia związane z normańskim podbojem oraz przybliża sytuację geopolityczną Anglii i Normandii w XI w. Następnie autorzy ukazują dostępną podstawę źródłową dotyczącą tematyki podboju, zaczynając od materiału czasowo najbliższego opisywanym wydarzeniom, w tym najważniejszych kronik: Wilhelma z Jumiéges, Wilhelma z Poitiers oraz „Pieśni o bitwie pod Hastings” czy „Żywotu św. Edwarda”, a kończąc na późniejszych relacjach Orderyka Witalisa czy Jana z Worcesteru. Dodatkowo stosują podział na źródła o narracji proangielskiej i pronormańskiej. Ostatnia partia rozdziału to wieloaspektowa analiza samego haftu jako narracyjnego źródła historycznego. 

Drugi rozdział poświęcono w całości rozważaniom na temat Tkaniny. W pierwszej kolejności czytelnik poznaje techniczne aspekty zagadnienia (tj. materiał, sposób wykonania). Dalej – najważniejsze teorie na temat miejsca i czasu powstania Tkaniny oraz tożsamości jej potencjalnego fundatora, ze szczególnym uwzględnieniem Odona, biskupa Bayeux, przyrodniego brata księcia Wilhelma. Tę część kończą rozważania o funkcji dzieła i celu jego powstania.

Rozdziały od trzeciego do jedenastego są już szczegółową analizą każdej z 58 wyhaftowanych na Tkaninie scen. Lewis i Musgrove podeszli do zadania wieloaspektowo. Nie tylko opisują każdy epizod i towarzyszącą mu łacińską inskrypcję, ale również przywołują istniejące interpretacje i zestawiają je z innymi materiałami źródłowymi dotyczącymi danego wydarzenia. Drobiazgowy opis i analiza scen nie ograniczają się przy tym tylko do konkretnych wydarzeń i postaci. Obejmują też elementy ubioru, uzbrojenia, wyposażenia, czynności, ceremonii, życia codziennego, a nawet elementów flory i fauny. W efekcie czytelnik otrzymuje możliwie najbardziej kompletny i żywy obraz epoki. 
Ostatni, dwunasty rozdział zawiera podsumowanie dotychczasowych rozważań po czym autorzy przechodzą do zagadnień związanych z obecnością historii w przestrzeni publicznej. Przedstawiają w jaki sposób Tkanina z Bayeux wyszła poza ramy historycznego artefaktu i jak stała się częścią kultury popularnej, będąc zarówno propagandową bronią w rękach polityków na przestrzeni wieków, jak i chwytliwą platformą dla… reklamy piwa typu stout marki Guinnes. Popularność oraz siłę oddziaływania zabytku na wyobraźnię współczesnego odbiorcy świetnie ukazują podane przez autorów książki przykłady takie jak wyhaftowana w Irlandii tkanina „Gry o tron”, którą uzupełniano na bieżąco wraz z postępami fabuły serialu, czy inspirowane historycznym haftem memy. 

Publikację zamyka ponowna prezentacja Tkaniny bez żadnych komentarzy, by po lekturze wcześniejszych rozdziałów czytelnik mógł spojrzeć na to wyjątkowe w skali światowej dzieło całościowo. Niestety, rozmiar ukazanej na pięciu stronach Tkaniny jest na tyle mały, że oglądanie jej nie należy do komfortowych.

Multidyscyplinarne i wieloaspektowe podejście do Tkaniny z Bayeux oraz podboju normańskiego sprawia, że książka „Tkanina z Bayeux. Opowieść wysnuta” jest zarówno ciekawym i szczegółowym przewodnikiem po hafcie, jak i kompletnym, wartościowym źródłem wiedzy o XI-wiecznej Anglii i Normandii. Odbiór treści w znacznej mierze ułatwiają liczne ilustracje oraz to, że tekst napisany jest w sposób przystępny. Dlatego po tę publikację powinni sięgnąć czytelnicy zainteresowani nie tylko samą Tkaniną czy dziejami podboju normańskiego, historii Anglii i Francji, ale wszyscy miłośnicy średniowiecza.

__________

Rafał Gumiński (ur. 1998 r.) absolwent historii pierwszego stopnia i student historii w przestrzeni publicznej II stopnia na Uniwersytecie Wrocławskim, współpracownik portalu Histmag. org. Interesuje się historią wczesnego i pełnego średniowiecza, a zwłaszcza średniowieczną historią Wysp Brytyjskich.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).